سکه های ساسانیان – فصل یکم

سکه های ساسانی مدارک و اسناد ارزشمندی از تاریخ، فرهنگ، هنر و مذهب ایران بشمار می آیند. این سکه ها هنر و فرهنگ ساسانی را بصورت موثق نمایان می سازند.

مخاطبان گرامی :

با توجه به گستردگی مطالب مرتبط با سکه های ساسانیان که دارای حجم زیادی از اطلاعات می باشد. و به منظور جلوگیری از انتشار مطالب خسته کننده تصمیم گرفتیم تا مبحث سکه های ساسانیان را در چهار فصل به شرح ذیل ارائه نماییم :

1. فصل یکم شامل کلیات مباحث سکه شناسی ساسانی
2. فصل دوم معرفی سکه های اردشیر یکم تا قباد یکم(کلیک کنید)
3. فصل سوم معرفی سکه های جاماسب تا یزدگرد سوم
4. فصل چهارم معرفی و تشریح سکه های عرب – ساسانی 

سکه شناسی ساسانی

جنس سکه های ساسانی

سکه‌های دوره ساسانی از جنس طلا، نقره، برنز و آلیاژی از سرب و قلع و آلیاژی از مس هستند.در زمان ساسانیان بیش از همه سکه های نقره متداول بود و سکه های طلا کمتر استفاده می شده است.

واحد سکه های ساسانی

سکه های طلا، را دینار و نقره را درهم (دراخم/ Drachm) می گفتند.و پول خورد مسین را پشیز “Unit” می‌نامیدند.هر کدام از انواع سکه ها از واحد های بزرگتر و کوچکتر تشکیل می شدند، بعنوان مثال سکه های نقره علاوه بر درهم شامل چهار درهمی و نیم درهمی و یک ششم درهم که دانگ نامیده می شد، بوده اند. سکه‌های کوچک نقره هم به نام دیوبول (نیم درم)، اوبول و دانگ (یک ششم درم)، همیوبول (یک دوازدهم درم) بوده است.

وزن سکه های ساسانی

وزن درهم ها در اوایل بین3.55 تا 3.88 گرم بود اما بعدها وزن سکه های نقره با افزایش نسبی بین 4.06 تا 4.2 گرم قرار گرفت. سکه های طلا نیز در ابتدا وزن تقریبی 7.2 گرم داشتند ولی در دوره های بعد وزن آنها کاهش یافت (در حدود 5 گرم) سکه های طلا با اوزان بسیار پایین نیز دیده شده است. همچنین سکه های چهار درهمی سیمین با وزن حدود 7.13 گرم می باشد.

نقوش کلی و عمومی در سکه های ساسانی

بر روی سکه ها تمثال نیم تنه شاه در حالی که به سمت راست می نگرد، دیده می شود. اکثر این تمثال ها ویژگی های مخصوص به خود را دارند، از آن جمله می توان به تاج، زیورآلات و البسه پادشاه اشاره نمود. تعدادی نیز دارای چند نوع تاج مختلف بودند و با تیپ های مختلف بر سکه هایشان نقش شده اند. بر پشت سکه های اردشیر اول نقش آتشدانی با سه پایه قابل رویت است، اما از زمان شاپور اول شکل آتشدان تغییر یافته و به صورت ستونی با سرستون و پای ستون و شعله های آتش و در طرفین آتشدان تصویر شاه و ملکه یا شاه و اهورا مزدا یا یکی از ایزدان مانند مهر و آناهیتا دیده می شود، اما در اواسط دوره ساسانی به بعد در دو سوی آتشدان تصویر دو موبد یا ملازم نقش شده است. در اندکی از سکه های شاپور دوم، اردشیر دوم، شاپور سوم، بهرام چهارم و یزدگرد اول شکل آتشدان منفرد و به صورت سه پایه می باشد. از عهد هرمزد دوم در شعله های آتشدان تصویری از سر ایزدان پدیدار می گردد که این نقش کم و بیش تا زمان بلاش ادامه دارد. خط روی سکه ها، پهلوی ساسانی است که به گشته دبیره معروف است. در اوایل القاب روی سکه ها به صورت کامل ذکر می شد : مزدا پرست خدایگان (نام پادشاه) شاهنشاه ایران و غیر ایران، نژادی از ایزدان.بتدریج این القاب کوتاهتر شده، از زمان خسرو اول تنها به ذکر نام شاه اکتفا شده است. بر پشت و روی اغلب سکه های ساسانی شعارهای مذهبی یا کلماتی در بزرگ داشت و تحسین پادشاه از قبیل راست به معنای عادل، افزود و افزون به معنای فراوانی، پیروز و پیروزان به معنی فاتح دیده می شود.

منابع :

1. کتاب : سکه های ساسانی، تالیف : امین امینی، انتشارات پازینه، 1389 : 7 – 8.
2. آورزمانی و سرفراز، سکه های ایران، ص 88