مبلمان شهری / لزوم توجه به زیباسازی شهرها

هدف طراحي شهري و مبلمان آن ايجاد محيطي خلاق و پرورنده براي مردمي است كه در آن زندگي مي كنند چنين محيطي با گوناگوني بسيار، آزادي انتخاب به افراد ميدهد و زمينه خلاقيت را فراهم مي آورد.

مبلمان شهری (Urban furniture) 

مبلمان شهری به مجموعه وسیعی از وسایل ، اشیا، دستگاه ها ، نمادها ، خرده بناها ، فضاها و عناصری گفته می شود که چون در خیابان و در کل فضای باز شهر نصب شده اند و استفاده عمومی دارند ، به این اصطلاح معروف شده اند . در واقع ، مبلمان شهری متداول ترین عبارت در حوزه مفاهیم کاربردی تجهیزات شهری ، در زبان فارسی است. و در تعریفی دیگر، به مجموعه اجزایی که در فضاهای شهری چیده می شوند و به استفاده عموم جهت رفع نیازهای زیست محیطی می رسند و منظر و هویت شهری را، تحت شعاع قرار می دهد، مبلمان شهری یا اسباب و اثاثیه شهری می گویند. در مجموع ، مبلمان شهری اجزا و امکاناتی هستند که با ویژگی های مختلف خود همچون رنگ، شکل ، فراوانی ، نوع مکان گیری مناسب و غیره ، در ارتقای کیفیت و کمیت محیط ، ویژگی های بصری ، خدمت رسانی به مردم و رفع نیازهای مختلف آن ها نقشی قابل توجه بر عهده دارند . زمانی این اجزا و امکانات مبلمان شهری تلقی می شوند که اولاً، در فضاهای باز شهری مکان یابی شده و کارکرد عمومی داشته باشند و دوم اینکه ، وجود آن ها در فضای شهری نیازی از نیازهای عمومی شهروندان را تأمین کنند. در واقع حذف مبلمان شهری از فضاهای شهری یا نامناسب بودن آن ها ، موجب ناکارایی و اختلال در عملکرد نظام شهری می شود و نیازهای متعدد شهروندان بی پاسخ می مانند.

اگر بخواهیم یکی از نقش های مبلمان شهری را مطرح نماییم باید بگوییم زبان ناطق هویت جامعه می باشد که زیباسازی شهری را نیز می بایست تامین نماید. تجهیزات شهری آینه ای از هویت، فرهنگ و آداب یک جامعه می باشد. مبلمان شهری شامل نیمکت، آبخوری، سطل زباله، بیلبوردها، تابلوهای آگهی، پایه چراغ ها و المان های بیشمار دیگری که به فضاسازی و زیباسازی شهری کمک شایانی می نماید خواهد بود. مبلمان شهری دارای سه ویژگی اصلی است که شامل کاربردی بودن، زیبابخشی و هویت مند بودن آن می باشد که از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است. اگر مبلمانی دارای هر سه ویژگی باشد نیازهای هویتی، بصری و عملکردی جامعه برآورده می شود.

“وسعت و افزایش شهرنشینی در دهه های اخیر برنامه ریزان را بر آن داشته که به مسائل اقتصادی، فرهنگی و به خصوص نظام اجتماعی توجه ویژه ای داشته باشند و درصدد ایجاد و طراحی محیطی مناسب و دلپذیر برای شهروندان برآیند. چنین محیطی با گوناگونی بسیار، نوعی آزادی انتخاب به شهروندان میدهد و در واقع زمینه خالقیت را فراهم میکند. فضای یک شهر حداکثر ارتباط را با مردم و زیستگاه پیرامونشان برقرار میسازد و  خود نیز به صورت یک فضای رابط در تعاملات اجتماعی میان شهروندان عمل میکند و تنها راه برقراری درست ارتباط میان شهر و شهروندان و ارتباط میان شهروندان با یکدیگر به واسطه محیط شهری، ارائه امکانات مناسب شهری است.
امروزه در سراسر جهان، طراحی محیط و مبلمان شهری در حیطه هویت و فرهنگ جامعه و شهروند است و در ایران نیز طراحی مبلمان شهری حول محور باورها،
دیده ها و فرهنگ همین جامعه است. در واقع طراحی مبلمان شهری از اندیشه ها و هویت یک جامعه برخاسته، به طوری که با هنر و خلاقیت ادغام شده و به گونه ای جاودان و ماندنی میشود که، بر همه اقشار جامعه نیز تأثیرگذار گردد. 
مبلمان شهري به مجموعه وسیعی از وسایل، اشیاء، دستگاهها، نمادها و عناصري گفته میشود که چون در شهر و خیابان و در کل در فضاي باز نصب شده است و استفاده عمومی دارد، به این اصطالح معروف شده است. از چند دهه پیش تاکنون آگاهیهاي تازه اي درباره  فضاهاي شهری پدید آمده است و بار دیگرفضاهاي شهری به عنوان فضایی براي گذراندن اوقات فراغت مطرح شد. اهمیت طراحی مناسب عناصر زیباسازي شهري از جمله مبلمان امري است که دوباره کشف شده است. مبلمان شهري بخش زیادي از فضاهاي شهري را سامان میدهد و باعث بالا رفتن کیفیت استفاده کاربران از مراکز و فضاهاي شهری میشود”(محمودی – علیمردانی، 1394).

ماخذ تصویر : محمودی – علیمردانی، 1394 : 33

گستردگی عناصر مبلمان شهری ، تقسیم بندی های متعددی را به همراه داشته است. در یک تقسیم بندی، این عناصر در یازده دسته از هم منفک شده اند:
– عناصر جهت نما و اطلاع رسانی: تابلوهای راهنما، پلاک ها ، ساعت و تابلوهای تبلیغاتی
– تابلوها و کنترل کننده های ترافیکی: تابلوهای راهنمایی و رانندگی و پارکومتر
– کیوسک ها و اتاق های شهری: کیوسک روزنامه فروشی، گل فروشی و سرویس بهداشتی
– مخازن شهری: سطل زباله ، مخازن شهری و مخازن شن و ماسه
– صندوق های شهری: صندوق های پست و صندوقهای صدقات
– موانع، راه بند و حفاظ: نرده و حصار ، راه بند ، دریچه و پا درختی
– پایانه ها و ایستگاه های شهری: ایستگاه های اتوبوس و ایستگاه پارک دوچرخه
– وسایل بازی و ورزشی: وسایل بازی کودکان و وسایل ورزشی فضای باز
– تأمین نور و روشنایی: پایه چراغ، تیر برق و تجهیزات روشنایی
– خدمات رفاهی: نشیمن ، نیمکت ، باربیکیو ، آلاچیق و آبخوری
– عناصر تزیینی: گلدان فواره ، آب نما و پرچم

در تقسیم بندی دیگری، این عناصر به صورت کلی تر در چهار دسته تقسیم بندی شده اند:

الف) مبلمان خیابانی
ب) مبلمان پارکی
ج) مبلمان ترافیکی
د) سازه های اطلاع رسانی و تبلیغاتی

نقش مبلمان شهری در روحیه شهروندان

مبلمان شهری با المان‌های منحصربه‌فرد و جذابش، هم می‌تواند حاوی زیبایی بصری برای شهروندان باشد و هم تا حدودی سلامت روانی و فیزیکی آن‌ها را تضمین کند. فرهنگ‌سازی و ایجاد یک محیط آرام‌بخش و کم‌تنش نیز از مواردی است که مبلمان شهری برای شهروندان تامین می‌کند و در موارد بسیاری موجب جذب توریست و درآمدزایی نیز می‌شود.

اثر گذاری مبلمان شهری در ذهن، تا جایی است که شهروندان و حتی گردشگران، مناطق یک شهر را با مبلمان شهری آن می شناسند. شکل، فرم، رنگ ، اندازه و تناسب این عناصر باید طوری باشد که فرد با حضور در آن مکان، احساس خوبی داشته باشد. لازم است مسئولان دقت زیادی در طراحی و انتخاب تجهیزات شهری داشته باشند، زیرا این عناصر با تاثیرات روانی می توانند باعث برانگیختن احساسات شده و موجب شود که فرد حس تعلق خاطر نسبت به آن شهر و مکان داشته باشد.

منابع مورد استفاده :

محمودی، حمید و مسعود علیمردانی (1394) ” نقش مبلمان شهری در ارتقای کیفیات بصری و زیبایی شناختی پیاده راههای ساحلی، (مطالعه موردی: پیاده راههای ساحلی شهر بوشهر)”، مجله معماری و شهرسازی پایدار، سال سوم، شماره اول، بهار و تابستان 1394 : 31 – 46.