سنت شفاهی ادبیات ایران

فولکلور یا باور عامیانه را می‌توان مجموعه‌ای شامل افسانه‌ها، داستان‌ها، موسیقی، تاریخ شفاهی، ضرب‌المثل‌ها، هزلیات، باورهای عامه، رسوم دانست. فولکلور از دو کلمه انگلیسی فولک به معنی توده و لور به معنی دانش تشکیل شده است.

رستم در حال کشتن اژدها

در ایران پیش از اسلام سنت به کتابت درآوردن آثار دینی و ادبی چندان معمول نبوده است. بطوری که این آثار قرن ها سینه به سینه حفظ می شده است. و ثبت آنها را لازم نمی دانستند. تنها اسناد دولتی و سیاسی و اقتصادی (مانند مطالب کتیبه های فارسی باستان و پهلوی و چرم نوشته ها و سفال نوشته ها) را در خور نگارش می دیدند. کتاب اوستا قرن ها سینه به سینه حفظ می شد تا اینکه سرانجام در دوره ساسانی به کتابت درآمد و پس از آن هم، موبدان برای اجرای مراسم دینی بندرت بدان رجوع می کرده اند. آنچه مهم است از حفظ خواندن آنست. در کتاب های پهلوی غالبا به روایت های افسانه آمیزی در مورد کتاب اوستا برمی خوریم. برطبق این روایات، اسکندر کتاب اوستا را، که بر روی پوست نوشته شده بود سوزانید، و پس از او دوباره آنرا گردآوری کردند. نظیر همین گونه روایات به نویسندگان کتاب های دوران اسلامی نیز راه یافته است اما در میان همین گفته ها به اهمیت سنت های شفاهی بر می خوریم. در کتاب های پهلوی غالبا به موبدانی بر می خوریم که همه اوستا را و ترجمه و تفسیر آنرا از حفظ می دانسته اند. توجه به سنت شفاهی تا آنجاست که در دینکرد آمده است که بُخت ماری مسیحی می پرسد که : چرا ایزد این دین را به زبان نا آشنای نهفته ای بنام اوستا گفت و برای آن متن نوشته کاملی نیندیشید، بلکه فرمود آنرا بصورت شفاهی حفظ کنند. جواب آمده است که : به دلایل بسیار مطقی است که سخن شفاهی زنده را از صورت مکتوب مهمتر بدانیم. همین توجه به روایات سینه به سینه تا دوران های بعد از اسلام نیز ادامه یافت چنانچه مدونان اسطوره ها و داستان های حماسی ایران مانند فردوسی، علاوه بر روایات مکتوب خدای نامه از روایات شفاهی نیز بهره می جستند. اکنون نیز بیشتر ادبیات عامه نواحی گوناگون از شعر و ترانه و چیستان و قصه سینه به سینه حفظ می شود و کمتر اتفاق می افتد که کسی آنها را از روی نوشته یاد گرفته باشد.

یکی از علل عمده ای سبب شد زردشتیان در دوره ساسانی به کتابت آثار خود توجه کنند ایراداتی بود که ملل صاحب کتاب خصوصا مسیحیان بر آنان میگرفتند. در قرون اولیه اسلامی که بیشتر آثار پهلوی در آن زمان تالیف نهایی یافته است بیم از میان رفتن این آثار در برابر پیشرفت سریع اسلام و تقلیل موبدان از علل عمده دیگر تالیف آنها محسوب می گردد.

برخلاف زردشتیان مانی و پیروان او که با ادیان و فرهنگ سامی آشنایی داشتند، به کتابت آثار خود اهمیت می دادند.