استخوان های باستانی

در بسیاری از محوطه های باستانی گورهایی بدست می آید که یا حاکی از وجود یک قبرستان گسترده است و یا فقط مربوط به تدفین مقطعی و کوتاه مدت در زمان مشخصی است. گورها و محتویات آنها اعم از اسکلت و اشیا مربوط به آن گذشته از این که بهترین آثار جهت نمایش در ویترین های موزه ها و مجموعه های شخصی هستند در عین حال نیز می توانند مسائل ناشناخته و قابل توجهی را بیان نمایند.

جفری شوارتز استاد انسان شناسی دانشگاه پیتزبورگ و نویسنده کتاب چهار جلدی تاریخچه فسیل های انسانی معتقد است : کشف هر گونه اسکلت کامل از کودکان دوران باستان به دلیل آنچه استخوان ها و دندان های آن ممکن است نشان دهد بمراتب ارزشمندتر از اسکلت های بزرگسالان است.

تدفین در دوران باستان

راههای متعددی برای از بین بردن یا تخریب یک جسد وجود دارند. راههای مختلفی که برای تدفین بطور معمول توسط گروههای مختلف مردم در نقاط مختلف جهان بکار می روند شواهد این مطالب هستند. (Kroeber 1927, Ucko 1969) بسیاری از این روش ها مانند رها کردن جسد در رودخانه ها، قرار دادن اجساد بر روی درختان یا نقاط بلند و رها کردن اجساد برای خورده شدن توسط حیوانات وحشی بقایای کمی را برای ثبت در مطالعات باستان شناسی به جا می گذارند. فقط در مواردی که آیین های تدفین منجر به قرار دادن بقایای انسانی در زیر خاک یا داخا معبد شده باشد می توان آنها را پس از گذشت قرن ها پیدا نمود تا توسط باستان شناسان مورد بررسی قرار گیرند.

در بسیاری از موارد، عمل تدفین شامل دفن کامل جسد است لذا هنگامی که توسط باستان شناسان مورد کاوش قرار می گیرد یک اسکلت کامل پیدا خواهد شد. در سایر موارد ممکنست دستکاری هایی قبل از دفن بر روی جسد گرفته باشد. مثلا در صورتی که تغییرات و جابجایی هایی پس از دفن رخ نداده باشد برخورد با استخوان های بهم آمیخته و فاقد ارتباط مفصلی باهم نشان دهنده نفوذ فساد شدید در بدن و یا جدا شدن استخوانها از بدن قبل از مرگ می باشد.

این نوع تدفین ها  توسط برخی از جوامع اولیه انسانی استفاده می شده اند. یافته های باستان شناسی استخوانهای سوخته انسانی نشان می دهند که سوزاندن اجساد نیز یکی از روشهایی بوده است که در ادوار باستانی بکار می رفته است.

قبل از اینکه سعی گردد با استفاده از جمع آوری استخوانهای انسانی از یک محوطه باستانی اطلاعاتی را در مورد گذشته گروههای انسانی بدست آورد لازمست رابطه بین این نمونه ها و گروههای انسانی باستانی که از آنها بدست آمده اند، مشخص گردد.

نحوه صحیح جمع آوری استخوان های انسان از محوطه های باستانی

اکثر تدفین های انسانی که در محوطه های باستانی بدست می آیند به شکل اسکلت های کامل و منظم هستند. هنگام کاوش یک اسکلت سالم خاک موجود در قبر باید به دقت توسط یک بیلچه و برس دستی خارج شود. هنگامی که اسکلت نمایان شد باید بسیار دقت کرد تا وضعیت هیچکدام از استخوانها تغییر نکند. خاک موجود روی استخوانهای کوچک یا ظریف و شکننده را می توان به کمک یک قلموی کوچک و یا ابزار دندان پزشکی پاک کرد. در پایان این مرحله اسکلت باید تمیز و دست نخورده بدست بیاید.

تاثیر اسیدیته خاک در حفظ استخوان های دفن شده باستانی

اسیدیته با سیستم PH سنجیده می شود و بین 1 تا 14 متغییر است، مقادیر بالای 7 قلیایی و مقادیر زیر 7 اسیدی هستند. اکثر انواع خاک و رسوبات دارای PH بین 5/3 (در زغال سنگ های بسیار اسیدی) و 5/8 (برخی خاک ها دارای ترکیبات گچی) هستند. دانشمندان براساس مطالعاتی که در مناطق مختلف بر روی تاثیر اسید خاک بر بقایای اسکلت ها انجام داده اند، به یک تقسیم بندی از استخوان های کامل و محکم رسیده اند که تا درجاتی از خوردگی سطحی و نهایتا انهدام کامل استخوان پایین می آید. گوردون و بویکستار متوجه شدند هر چه میزان PH خاک کاهش می یابد (خاک اسیدی تر می شود) تخریب استخوان ها افزایش می یابد. این یافته ها با مطالعات دیگری که بر روی خصوصیات شیمیایی مواد معدنی استخوان صورت گرفته بود مطابقت داشت به این صورت که براساس مطالعات هیدروکسی آپاتیت (بیشترین ماده معدنی استخوانها) در PH 5/7 نسبتا نامحلول است در حالی که در PH 5/6 حلالیت آن افزایش یافته و در مقادیر PH زیر 6 بسیار حلال خواهد بود.

نگارنده (صبوری)، در جریان حفاری هایی که در دهه 1380 بعنوان عضو هیات حفاری در گروه های مختلف باستان شناسی به کاوش گورهای باستانی هزاره اول مشغول بود به عینه مشاهده نمود که اسکلت های متعلق به هزاره اول شهر تبریز به دلیل پایین بودن میزان اسید خاک بسیار سالم باقی مانده بودند در حالی که اسکلت های قبور همان مقطع زمانی یعنی هزاره اول ق.م. در شهرستان مشکین شهر استان اردبیل به دلیل بالا بودن اسید خاک تا سرحد انهدام کامل پیشرفته بودند بگونه ای که در بسیاری موارد تنها ردی از اسکلت در قبر باقی مانده بود و عملا خبری از اسکلت نبود.

نمونه ای از قبور محوطه باستانی عصر آهن مسجد کبود تبریز با اسکلت های کاملا سالم

منبع موجود به زبان فارسی

اصل کتاب :

و مشخصات کتاب ترجمه شده منبع فوق در ایران :

کتاب : باستان‌شناسی استخوان‌های انسان

نویسنده : می‌ز – سایمون
مترجم : اشرفیان‌بناب – مازیار
محل نشر : تهران
تاریخ نشر : ۱۳۸۱/۱۲/۰۷
رده دیویی : ۵۹۹.۹۴
قطع : وزیری
جلد : شومیز

تعداد صفحه : ۳۵۲
نوع اثر : ترجمه
زبان کتاب : فارسی
شماره کنگره : GN۷۰/م۹ب۲
نوبت چاپ : ۱
تیراژ : ۱۱۰۰
شابک : ۹۶۴-۷۴۸۳-۱۷-۱