مُهرهای باستانی

مُهرهای باستانی اعم از مسطح و استوانه ای (سیلندری) جزو مهمترین مدارک باستان شناختی محسوب می شوند که در روشن ساختن بسیاری از مجهولات تاریک دوران گذشته خصوصا دوران پیش از تاریخ که هنوز خط اختراع نشده بود می باشند.

کهنترین مُهرها در هزاره چهارم ق.م. از گِل پخته، سنگ گچ و سنگ مرمر سفید و شیری ساخته شده است. در دوران های بعدی از سنگ های مختلف مانند : سنگ آهن، سنگ یمانی قرمز یا خاکستری، سنگ یشم، یشم ختائی، سنگ سلیمانی، سنگ لاجورد، سنگ مرمر سفید یا سیاه، سنگ بلور، قیر، استخوان عاج، عقیق به رنگهای مختلف و برنز[1] استفاده می شده است. شکل مهرهای اولیه دگمه ای یا نیمه کروی، بیضی مخروطی، مکعب و مکعب مستطیل است. دسته ای از مهرهای نیمه کروی یا نیمه بیضی بشکل حیوان خوابیده است. جنس این نوع مهر از سنگ مرمر سفید یا شیری و یا سنگ صابون است و نقش برطرف مسطح مهر نقر است. بر مهرهای دگمه ای شکل مکشوفه از سیلک در کاشان و تپه حصار در دامغان و تپه گیان در نهاوند و شوش، به همان طریق نقش کنده شده است.

نمونه ای از مهر مسطح و اثر مهر

در نوع دیگر که لوله استوانه ای شکل معروف به سیلندری است، نقوش بر بدنه آنها کنده شده است.

در وسط مهرها چه مدور و چه دگمه ای شکل و چه لوله ای سوراخی برای گذراندن تسمه یا بند کردن آنها در نهایت دقت تعبیه شده است.

نمونه مهرهای استوانه ای و اثر مهر

نقوش ابتدایی ترین مهرها از خطوط ساده هندسی یا خطوط هندسی تزئینی، حیونات، حشرات و خورشید و ستاره و انسان که همراه با حیوان است و در حقیقت حامی حیوانات یا خدای حیوانات محسوب می شود، و یا مقام روحانی دارد، تشکیل یافته است. برگزیدن نقوش حیوانی و انسانی یا نیمه حیوانی و نیمه انسانی و یا صور فلکی برای مهر، علاوه بر آنکه علامت مشخص صاحب مهر است، برای انسان آنروز که دائم مواجه با هرگونه مصائب و خطرات مختلف زمینی و آسمانی و درد و رنج بوده است و هراسی خاص از دنیای ناشناخته که در آنزمان می زیسته داشته، بمنزله طلسمی نیز محسوب می شده که مالک آنرا در پناه خود از شر ارواح پلید نگه می داشته است.

بدون تردید وضع نابسامان و متزلزل انسان، او را وامی داشت تا راهی برای بهتر زیستن و بقا خود پیدا کند و بوسیله ای آلام روحی و جسمی خود را تسکین دهد و بتواند در مقابل شدائد و سختی ها مقاومت ورزد. این امر جز از راه پیوند با قدرت های ناشناخته ای که او را از هر سو احاطه کرده بود میسر نبود. لذا برای توسل جستن و ارتباط یافتن آن با آن نیروهای نامرئی نقوشی بکار می برد که مظهر خدایان و ارباب انواع بود. هنگامی که انسان چنین مهرهایی را با نقش هایی اینچنینی منقور می کرد و با خود حمل می نمود بنوعی احساس آرامش و امنیت داشت.

امروزه نیز پس از گذشت هزاران سال و با پیشرفت علوم و اختراعات و اکتشافات باز انسان مترقی، موفق نشده تمام تارهای خرافی باقیمانده از عقاید و اندیشه های نامعقول اجداد ماقبل تاریخ خود را که به گرد او تنیده شده است، از خود دور سازد.

هنوز چشم ما به کودکانی می افتد که رشته هایی از سنگهای رنگین که مادران برای آنها خاصیتی مابعد الطبیعه قائلند در بازو و یا روی سینه دارند، تا از چشم زخم در امان باشند. بی گمان این تسلسل همان اعتقادات چند هزار سال پیش است که نسل به نسل با تمام دگرگونی های زمانه و تحولات فلسفی و فکری و مذهبی به اولاد آنها منتقل شده است. و در اعماق ضمیر آنها رسوخ کرده و اکنون بصورت نوعی سنت دیرین در آمده است.

در بسیاری از قصص و حکایات عامیانه کنونی پاره ای از اثر این نوع معتقدات وجود دارد که بی شک بازمانده آن دوران هاست که سینه به سینه به نسل جدید منتقل شده است. نزد بسیاری از ملل و اقوام کهن رمز نقوش وقدرت معنوی آن بوسیله خالکوبی بر روی پوست بدن انجام میگردید.

در مرله تکامل تمدن ماقبل تاریخی که آغاز دوران کشاورزی و فعالیت زراعی و اهلی کردن حیوانات است با وجود مشکلات مختلف که در وضع معیشت اقوام بنابر نامساعد بودن شرایط طبیعی یا کمی بارندگی روی می داد، معهذا پیشرفتی در وضع مدنی از قبیل معماری و کوزه گری، با ساختن ظروف منقوش و اشیا کوچک مسین حاصل گردید.

پی نوشت ها :

[1] – تعداد کمی نیز سیلندر از طلا و نقره بدست آمده است.