اساطیر بین النهرین

اسطوره نماد زندگی دوران پیش از دانش و صفت و نشان مشخّص روزگاران باستان است. تحوّل اساطیر هر قوم، معرّف تحول شکل زندگی، دگرگونی ساختارهای اجتماعی و تحول اندیشه و دانش است. در واقع، اسطوره، نشانگر یک دگرگونی بنیادی در پویش بالا رونده ذهن بشری است. اساطیر، روایاتی است که از طبیعت و ذهن انسان بدوی ریشه می‌گیرد، و برآمده از رابطه دوسویه این دو است.

بیشتر قسمت های دوازده فصل حماسه گیلگمش در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در ویرانه های معبد نَبو در نینوا و کتابخانه کاخ آشور بانیپال بدست آمد. در آغاز قرن بیستم، برونو میسنر بخش بزرگی از این حماسه را از یک دلال در بغداد خریداری کرد. این بخش در ویرانه های سیپ پَر باستان (ابو حبای کنونی) پیدا شده بود وقسمتی از روایت بابلی کهن کتیبه شماره 10 بود. سپس در سال 1914، دانشگاه پنسیلوانیا یک کتیبه شش ستونی نسبتا کامل را که شامل روایات بابلی کهن کتیبه شماره 2 بود از یک دلال اشیا عتیقه خریداری کرد. مقارن با همین احوال دانشگاه ییل ادامه کتیبه دانشگاه پنسیلوانیا را که کتیبه شماره 3 بود از همان دلال خرید. کمی پیش از جنگ جهانی اول یک گروه آلمانی که در آشور مشغول کاوش بود، بخش قابل توجهی از روایت آشوری کتیبه شماره 6 را بدست آوردند، و در سال 29 – 1928 نیز دو قطعه نسبتا کوچک از کتیبه شماره 4 را در اروک پیدا کردند. به رغم این خوش اقبالی ها باز سازی کل این حماسه بدون جا افتادگی امکانپذیر نبود، اما در حال حاضر حدود 3000 سطر از اصل حماسه و 4 داستان جداگانه سومری در دست است که بخش هایی از آنها در دوران اکدیان وارد حماسه اصلی شده است.

تقریبا بطور قطع می دانیم که گیلگمش در دوران سلسله اول حدود 2600 ق.م. یکی از فرمانروایان اروک بوده است. گفته می شد که وی پسر الهه نین سو است. که شوهرش پادشاهی بنام لوگل بنده است. اما با اینکه در حماسه ذکر می شود که لوگل بنده پدر گیلگمش است، فهرست پادشاهان سومری حاکی از آنست که پدر او یکی از کاهنان بلندمرتبه کول لاب (بخشی در درون اروک) بوده است. این موضوع باعث می شده که گیلگمش دست کم نیمه الهی باشد. معروفترین کار او احداث دیوارهای دفاعی اطراف شهر اوروک بود که در حماسه ذکر شده، و یکی از فرمانروایان بعدی شهر بنام انام نیز آنرا تایید کرده است، انام در گزارش بازسازی دیوارها، احداث اولیه آنرا یک کار باستانی بدست گیلگمش ذکر می کند.

این حماسه با بیان خلاصه ای از کردارها و موفقیت های قهرمان آن آغاز می شود، نوعی شگرد صحنه سازی که گیلگمش را مردی بزرگ در عرصه دانش و خرد، معرفی می کند :

کسی که اطلاعات مربوط به روزهای پیش از طوفان را باز آورد، و کسی که پای در راه سفری طولانی به جستجوی جاودانگی نهاد، خسته شد و از این کار چشم پوشید، به خانه بازگشت و کارهایی را که کرده بود و رنجی را که کشیده بود بر کتیبه ای ثبت کرد، سپس احداث دیوارهای شهر اوروک و معبد آن اِآن نا، جایگاه الهه ایشتر را به پایان رساند.

این چارچوب با یک داستان مناسب پر می شود که در آن گیلگمش عنان گسیخته در حالی که کلیه جوانان سالم را وادار به احداث دیوارهای شهر و معبد می کند، حق همبستری با کلیه دوشیزگان اوروک در شب اول زفاف را به اجرا می گذارد، سرانجام ساکنان اوروک از مادر خدایان در خواست می کنند که رقیبی برای گیلگمش خلق کند.