ادیان ابتدایی/ توتم

واژه توتم بر جانوری و یا گیاهی اطلاق می گردد که نیای نخست یک قبیله، کلان، یا به هر حال یک گروه اجتماعی ابتدایی باشد، و این نکته است که از اساطیر آن اقوام و قبایل بر می آید. (Durkheim, 1965 : 121 , 152, 419)

اما واژه توتم و مشتقات آن در متون مردم شناسی، فرهنگ شناسی، و نظایر آنها بکار رفته و نباید این شبهه را در خواننده را ایجاد کند که همه قبایل توتمی نقاط مختلف جهان به جانور پرستی یا گیاه پرستی خود توتم می گویند. موجودات پرستشی در هر جای دنیا، نامی محلی دارند (Durkheim, 1965 : 123). ولی چون این واژه در متون مردم شناسی از صد سال پیش به این سو مکررا به کار رفت، کم کم بصورت اسم عَلَم درآمد، و مختص اطلاق به مجموعه ها و منظومه های باوری قبایل و اقوام ابتدایی و ره به تمدن نیافته ای شد که گونه یا گونه هایی از جانوران و گیاهان در مرکز دایره معتقدات آنها قرار دارد، از قبیل سرخپوستان آمریکا، سیاهپوستان آفریقا، رنگین پوستان استرالیا، زرد پوستان آسیا، و بعضی دیگر. چون قبیله سرخپوست چیپِوا کلمه دودایم را به معنی نام و نشان خانوادگی و علامت مشخصه قبیله و واژه مقدس و مورد احترام بر زبان می راندند، و قبیله سرخپوست دیگر موسوم به اوجیبوا به همان معنی بکار می بردند، اسکول کرافت که به مدت بیست سال در میان قبیله اول اقامت و تحقیق کرده، و 6 جلد کتاب درباره دستور زبان، فرهنگ و مقولات باروری و سایر آداب آنها نوشته بود، و پیتر جونز تحصیل کرده و دانشگاه دیده، که از بومیان قبیله دوم بود، و تاریخ قوم خود، اجیبوا، را نوشته بود، اول بار کلمه توتم را برای اطلاق بر جانوران و گیاهان مقدس و پرستیدنی آن اقوام بکار گرفتند، مردم شناسان دیگر نیز همان کلمه توتم را در مورد سایر قبایل نقاط مختلف جهان بکار بردند، و کم کم کلمه جا افتاده، معنی بخش، و متداول گشت بطوری که اکنون دهها جلد کتاب و صدها مقاله به همین نام در جهان چاپ و منتشر شده و می شود.

مجموعه عقاید توتمی :

بنابر آنچه گفته شد، جانور یا گیاه توتمی مرکز نشین دایره باوری پیروان و از این مقدس است، یعنی، الزام آور است و احترام خاص دارد و اسائه ادب به آن از محرمات است. ارتکاب هر عملی که در شمار اعمال ممنوع باشد، عملی تابویی است و فرد مرتکب، بنابه مقررات هر قبیله تنبیه می شود. این تنبیهات از روی گردانی اعضای قبیله از وی گرفته تا نجس دانستن او، طرد او از عضویت قبیله، محرومیت از شرکت در مراسم توتمی و حتی محکومیت به اعدام را شامل می شود که مورد اخیر تصمیم گروهی است و با تایید شیوخ قبایل بنا به مورد.

منبع : کتاب تاریخ ادیان ابتدایی و قدیم، تالیف دکتر جمشید آزادگان، انتشارات سمت، 1384 : 97 – 98.