خاک / شناخت و اهمیت خاک ها

خاک بعنوان بستر اصلی حیات روی زمین محسوب می شود. در مقایسه با قطر کره زمبن ضخامت بسیار کمی دارد ولی همین مقدار نیز برطرف کننده کلیه نیازهای غذایی موجودات زنده خشکی های روی زمین است. خاک از سویی برای مهندسین دارای اهمیت است و از سوی دیگر برای کشاورزان ارزشمند است اما امروزه کارشناسان محیط زیست از خطر نابودی خاک ها صحبت بمیان می آورند.

خاک یکی از ارزشمند ترین مواهب الهی است. قابلیت تولید این منبع، تعیین کننده ارزش یک منطقه است. نتنها محصولات کشاورزی به خاک بعنوان منبعی مهم وابسته است، بلکه خاک بعنوان پی در جاده سازی و ساختمان سازی استفاده می شود. خاک همچنین فیلتر یا تصفیه برای چاه فاضلاب و دیگر مواد زائد بحساب می آید. خاک زیربنای امکانات تفریحی از قبیل پارک های ملی، زمین های بازی، اسکی و سواحل دریاهاست. خاک همچنین شاخصی برای حضور رسوبات معدنی است. بنابراین، همه ما باید تا حدی از ویژگی های خاک و چگونگی استفاده بهتر از آن به گونه ای که از نظر محیط زیست قابل قبول باشد، مطلع باشیم. اگرچه خاک ها با ارزش هستند، در معرض تعدادی از عوامل طبیعی و انسانی آسیب پذیرند، فرسایش می یابند و توانایی هایی را که از آنها انتظار می رود نخواهند داشت.

خاک ها براثر فعالیت های زیست شناختی، شیمیایی و فیزیکی از قبیل هوازدگی سنگ و تخریب پوشش گیاهی توسعه می یابند. ترکیب اجزای خاک شامل ماده آلی، رس، سیلت، شن و سنگریزه، محیط طبیعی را برای رشد گیاهان تشکیل می دهد.

خاک بطور معمول از چند لایه (یا افق) از مواد خاک موازی با سطح خاک تشکیل شده است که پروفیل خاک را می سازند. نوع خاک در هر محل متاثر از توپوگرافی بوده، به تاثیر اقلیم و ارگانیسم ها بر مواد مادری در طولانی مدت بستگی دارد. خاک ها از نطر موفولوژی و ویژگی ها بطور قابل توجهی متفاوت از مواد مادری هستند.

خاک‌شناسی چیست؟

علمی که خاک را مطالعه می‌کند خاک‌شناسی نامیده می‌شود.

طریقه تشکیل خاک

خاک ابتدا به کندی به صورت سنگ تشکیل می‌شود و بعد بر اثر فرسایش و قرار گرفتن در نزدیکی سطح زمین به صورت ذرات ریز (ماده منشأ) در می‌آید. مواد آلی هم با مواد غیر آلی (ذرات سنگ، مواد معدنی و آب) مخلوط می‌شوند تا خاک تشکیل شود.

عوامل مؤثر در تشکیل خاک

سنگ‌های اولیه یا سنگ مادر

کمیت و کیفیت خاک‌های حاصل از سنگ‌های مختلف اعم از سنگ‌های آذرین، رسوبی و دگرگونی به کانی‌های تشکیل دهنده سنگ، آب و هوا و عوامل دیگر بستگی دارد. خاک حاصل از تخریب کامل سیلیکات‌های دارای آلومینیوم و همچنین سنگ‌های فسفاتی از لحاظ صنعتی و کشاورزی ارزش زیادی دارد. در صورتی‌که خاک‌هایی که از تخریب سنگ‌های دارای کانی‌های مقاوم (از قبیل کوارتز و غیره) در اثر تخریب شیمیایی پدید آمده‌اند و غالباً به خاطر شنی و ماسه‌ای بودنشان فاقد ارزش کشاورزی هستند. خاک مجموعهٔ فعالی است که در حد فاصل اتمسفر، آب و قشر جامد زمین تشکیل شده‌است که از اثر مشترک آب و هوا، گیاهان و جانوران بر سنگ پدید آمده که پس از تکامل تدریجی به حد تعادل رسیده‌است. تکامل خاک از سه مرحله تشکیل شده‌است وفور آب‌های نفوذی و عوامل آب و هوا از قبیل حرارت و رطوبت و غیره در کیفیت خاک‌ها اثر بسزایی دارند. جریان آب‌های جاری بخصوص در زمین‌های شیب‌دار موجب شستشوی خاک‌ها می‌شوند و با تکرار این عمل مقدار مواد معدنی و آلی به تدریج تقلیل می‌یابد. اثر تخریبی اتمسفر که قبلاً بیان گردید روی برخی از کانی‌ها مؤثر و عمیق است و هر قدر رطوبت همراه با حرارت زیادتر باشد شدت تخریب نیز بیشتر می‌گردد. عامل زمان پس از تشکیل خاک اولیه منجر به تکامل ثانوی خاک و شکل‌گیری لایه بندی خاک، ساختمان خاک و جابجایی و رسوب پدوژنیک مواد معدنی و آلی موجود در لایه‌های فوقانی خاک می‌شود.

از نظر افراد مختلف خاک معانی متفاوتی دارد و بسته تخصص و علایق، نگاهشان به خاک متفاوت است. خاک از نظر خاک شناسان، ژئومورفولوژیست ها یا زمین شناسان، از مواد ناپیوسته شطح زمین است که از مواد مادری ویژه حاصل می شود و تا حدی تحت تاثیر هوازدگی، تشکیل مواد معدنی جدید، آبشویی، تجمع ماده آلی، فرسایش و رسوب گذاری است. زمین شناسان اغلب رگولیت را بصورت لایه یا قشر مواد سنگی غیرچسبنده نرم، که تقریبا کل سطح زمین را پوشانده است و روی سنگ بستر قرار گرفته است، تعریف می کنند.