کانی شناسی

کانی شناسی در ایران و خاورمیانه پیشینه بسیار طولانی دارد هرچند که مدارک مکتوب بسیار کمی در این زمینه امروزه در دست ما قرار دارد. اما اشیا جواهر نشان و سنگ های قیمتی ارزشمند که از یافته های باستان شناسی در مناطق مختلف خاورمیانه بدست آمده است نشان می دهد که از اوایل هزاره دوم ق.م. کانی شناسی و جواهر سازی و جواهر نگاری بعنوان یک حرفه تخصصی بشدت از سوی هنرمندان و تاجران و سران حکومت ها دنبال می گردید.

لزوم انجام کارهای زیرساختی جهت کانی شناسی در ایران

تهیه نقشه ­های زمین شناسی و زمین شناسی اقتصادی در مقیاس 1:25.000 در مناطق امیدبخش بمنظور شناخت ساختار زمین شناسی و خاستگاه این نوع از مواد معدنی، مورد نیاز بوده و ضروریست تا در مطالعات ژئوشیمیایی به اکتشاف سنگ­های قیمتی و با ارزش توجه جدی شده و نتایج آن برای اکتشافات تفصیلی مورد ملاحظه قرار گیرد. در اکتشافات تفصیلی بهترین روش می­تواند برداشت و مطالعه نمونه ­های کانی سنگین با ویژگی­های مشخص (جان­نثاری، 1389) باشد که مستلزم طراحی شبکه نمونه ­برداری بزرگ مقیاس، آماده سازی ویژه نمونه­ ها (حذف لاوک شوئی و استفاده از محلول­های سنگین با دانسیته ­های مختلف)، عدم اکتفا به مطالعه میکروسکوپی تنها یک الک، و دقت ویژه در مطالعه نمونه­ ها با هدف شناخت سنگ­های قیمتی و نیمه قیمتی است. ضروریست تا طی این مطالعات با شناخت کامل از خاستگاه زمین شناسی سنگ­های قیمتی و شناخت کامل از واحدهای سنگی و زمین شناسی منطقه، واحدهای سنگی میزبان احتمالی ذخیره معدنی نیز مورد پی­جوئی و نمونه ­برداری قرار گیرند.

کانی شناسی در ایران

تقریبا هیچگونه آثاری که دلالت بر وجود کتاب یا رساله علمی در زمان ایران پیش از اسلام وجود ندارد. تنها از بعضی از فلزات مثل آهن و سنگ خارا در برخی نوشته های قبل از اسلام سخن بمیان آمده است. البته عدم وجود مکتوبات به این معنی نیست که کانی شناسی در ایران قبل از اسلام وجود نداشته است بلکه در دوران هخامنشیان و قبل از آن تعدادی از سگ های معدنی را در ایران می شناختند، بهره برداری از معادن و ذوب فلزات پیشرفت شایانی داشته است. دوره صفویان دوره شکوفایی بهره برداری از معادن ایران است.

در کتب جواهر که امروزه در دسترس ما قرار دارد، قدما بطور کلی از قریب 70 نوع کانی بعنوان گوهر نام برده اند. که با توجه به تعداد سنگ های قیمتی که امروزه 100 مورد است دیده می شود که دانشمندان ایرانی اکثر کانی ها را شناسایی کرده بودند.

معادن سنگ های قیمتی ایران

 در حال حاضر برخي كشورهاي جهان به‌طور خاص با سنگ‌هاي قيمتي و نيمه قيمتي بومي ‌خود شناخته مي‌شوند به عنوان مثال چين با سنگ يشم، بوليوي با بوليوينيت و برزيل با آموزنيت شناخته مي‌شوند.  همچنین افغانستان كه با لاپيس لازوريت و ايالت بدخشان آن كه با سنگ لعل در دنيا شناخته مي‌شود.

استان‌هاي قم، خراسان، كرمان، همدان، اصفهان، سمنان و كردستان از مهم‌ترين مناطق داراي معادن سنگ‌هاي قيمتي و نيمه قيمتي در كشورمان به شمار مي‌روند.

 معدن عقيق قم و معادن فيروزه نيشابور، از اهميت بسياري برخوردارند. معدن عقيق قم از سال 82 راه‌اندازي شده و در مرحله تجهيز قرار دارد، لذا هنوز به بهره‌برداري نرسيده است. در ميان معادن فيروزه نيشابور هم تنها از يك معدن بهره‌برداري مي‌شود.

 “فیروزه” ایران به دلیل داشتن قدمت هفت هزار ساله در میان سایر کانیهای دنیا شهرت جهانی دارد. در برخی نقاط کشور به ویژه در کرمان معادن “گارنت” قیمتی یافت می شود. گونه ای از این سنگ به رنگ سبز (دمانتوئید) است که با قیمتهای بسیار بالا در بازارهای جهانی به فروش می رسد. این سنگ پس از “فیروزه” نیشابور معروف ترین سنگ ایران به شمار می رود ولی علیرغم شهرت جهانی این نوع “گارنت” کمتر در داخل کشور شناخته شده است