گردشگری طبیعی / ظرفیت ها و آسیب ها

گردشگری طبیعی گونه دیگری از گردشگری است. در این گونه از گردشگری معمولا گردشگران علاقه زیادی برای اقامت در شهرها و یا بازدید از ابنیه تاریخی و اماکن مذهبی و موزه ها ندارند. بلکه هدف مسافرت آنها بیشتر حضور در طبیعت سرزمینی است که بدان سفر نموده اند.

طبیعیت مذکور ممکنست کوهها یا صخره های عظیم باشد، یا کویر سوزان و یا محیط های آبی همانند رودخانه ها، دریاچه ها، غواصی در اقیانوس و گاهی نیز غارنوردی و یا گشت و گذار در جنگل و جستجوی گونه های مختلف جانوری و گیاهی را شامل می گردد.

این گونه گردشگری نیز همانند گردشگری تاریخی پیشنیه دیرینه دارد، اما روش ها و سبک های مختلف گردشگری طبیعی در دوران معاصر اندکی متفاوت از دوران های گذشته است. بدین ترتیب که در دوران های گذشته گردشگران طبیعی بیشتر به منظور کشف ناشناخته ها اعم از سرزمین ها یا گیاهان و یا جانوران، با حمایت مالی پادشاهان و حاکمان و یا نهادهای ثروتمند به چنین گردشگری روی می آوردند. اکتشاف قاره آمریکا توسط ماژلان و کریستف کلمب و یا آشنایی اروپائیان با سیب زمینی و قهوه و ادویه هندی از نمونه های دستاورد چنین گردشگری های سفارشی و هدایت شده دوران گذشته می باشد.

اما امروزه گردشگری طبیعی بیشتر از سوی سه گروه مورد استقبال قرار می گیرد :

1- گروه اول عکاسان و مستندسازان تلویزیونی هستند که جهت ساخت برنامه های بدیع و خلق صحنه های بی همتا اقدام به چنین سفرهایی می نمایند که اغلب عکاسان بصورت منفرد و فیلمسازان بصورت گروهی اقدام به سفر می نمایند.

2- گروه دوم دوستداران محیط زیست هستند که با سفرهای مداوم خود میزان پوشش گیاهی و جانوری سرزمین های مناسب را ثبت نموده و در صورت مشاهده هرگونه اختلالاتی با صدور بیانیه ها اعلام هشدار می نمایند. این گروه حتی در صورت مسافرت های انفرادی توسط سازمانهای مردم نهاد زیست محیطی حمایت مالی و امکاناتی می گردند.

3- گروه سوم ثروتمندان و ورزشکارانی هستند که حاضرند به هر میزان هزینه را تقبل نمایند اما از تفریح های نامتعارف با میزان بالای هیجان برخوردار گردند. در سده های پیشین در کشورهای آفریقایی و جنوب شرق آسیا تورهایی وجود داشت که نحوه خدمات دهی نامتعارفی برای ثروتمندان اروپایی و آمریکایی داشتند. آنها با تدارک وسایل نقلیه و گروه همراهان و ردیاب ها تدارکات شکار حیوانات وحشی همانند شیرها، ببرها، فیل ها و ….. را برای این گروه از گردشگران مهیا می ساختند. هرچند امروزه این قبیل کارها در تمام نقاط جهان ممنوع گردیده اما هر از گاه اخباری منتشر می گردد که در بخشهایی از قاره افریقا که دولتهای مرکزی قدرتی بر کنترل آن نواحی ندارند مشابه چنین تورهایی در حال اجرا می باشند.

گردشگری طبیعی در ایران

بسیار گفته می شود که ایران سرزمینی است چهار فصل. این جمله بخوبی بیانگر ظرفیت بالای کشور ایران در جلب گردشگران طبیعی است. وجود رشته کوههای البرز و زاگرس و کوههای تفتان و دنا و زردکوه …. بهترین موقعیت برای تپه نوردی، کوهنوردی، صخره نوردی، اسکی روی برف و اسکی روی چمن، غارنوردی، دوچرخه سواری کوهستان و سایر موارد مطلوب گردشگران طبیعی بین المللی را دارد. ضمن اینکه کوههای مزبور پوشش گیاهی و جانوری بسیار گسترده و گاه منحصر به فردی را دارند که در نوع خود می تواند بسیار وسوسه انگیز برای گردشگران طبیعی حرفه ای باشد.

علاوه بر کوهها، محیط های آبی ایران همانند رودخانه ها، دریاچه ها، تالاب ها، دریاهای شمال و جنوب ایران و جنگل و کویرهای ایران نیز با ویژگی های منحصربفرد گیاهی، جانوری و محیطی خود جزو بکرترین و دارای ظرفیت بالای جذب گردشگر داخلی و خارجی می باشند.

مختصری از اقدامات انجام پذیرفته در راستای تحقق گردشگری طبیعی در ایران

 در سال 1350 یک سال قبل از پایان برنامه عمرانی چهارم ، قرارداد طرح جامع توسعه جهانگردی  در ایران بین سازمان برنامه و شرکت خارجی توریست کنسولت مشاوران توسعه جهانگردی، منعقد شد. این قرارداد توریست کنسولت ابتدا به مطالعه همزمان بازارهای موجود تقاضا برای جهانگردان در کشور و بررسی سیاستها، منابع، اولویتها و تسهیلات جهانگردی ایران، می پرداخت، پس از آن، منابع موجود کشور برای جذب جهانگردان و ایرانگردان و تقاضای بالقوه برای جهانگردی در کشور مقایسه میگردید، از نتایج این مقایسه یک مجموعه گزینه های توسعه جهانگردی و ایرانگردی بدست می آمد که پس از ارائه به دولت و اعلام گزینه مرجع توسط آن، مشاور، طرح جامع تفصیلی برای اجرای آن تهیه می نمود، که انجام این طرح حدود دو سال و نیم (از مهر 1350 تا بهمن 1352) به طول انجامید. این مهمترین واقعه در صنعت توریسم ایران در قبل از انقلاب اسلامی محسوب میشود که متاسفانه طرح فوق که شامل چندین مجلد و بالغ بر 2000 صفحه با ضمیمه و نقشه است هیچگاه امکان اجرا را نیافت. همچنین در طی همان سالها، چند طرح مطالعاتی نیزانجام گرفت ولی به مرحله اجرا و عمل در نیامد که موارد ذیل از آن جمله است :

– طرح جامع جهانگردی کرانه های دریای خزر

– طرح ایجاد مراکز جهانگردی درکلاردشت و دشت نظیر

– طرح ایجاد مراکز جهانگردی در کرند

– طرح جامع آبهای معدنی سرعین و لاریجان

– طرح جامع جهانگردی جزایر کیش و مینو

– طرح جامع جهانگردی سد لتیان

همچنین مطالعات دیگری از طرف دفتر مطالعات سازمان جلب سیاحان به عمل آمد، نظیر تشخیص و تعیین نیازمندی شهرهای مختلف نسبت به ایجاد تأسیسات مختلف از قبیل هتل، متل، زائرسرا، پلاژهای نمونه، اقامتگاه جوانان، میهمانسرا، اردوگاه جهانگردی و چایخانه در مسیر راهها ، که اکثریت آنها در حد مطالعات مقدماتی باقی ماندند.

هدف از نوشتار حاضر در مرحله اول شناخت فلسفه گردشگری طبیعی در دنیای امروزی و در مراحل بعدی شناسایی ظرفیتهای گردشگری طبیعی ایران و آسیب شناسی عقب ماندگی این پدیده در سطح کشور می باشد. واضح است که به هیچ عنوان منظور از نوشتار حاضر انتقاد از ضعف نهاد یا ارگانهای متولی نمی باشد بلکه اطلاع رسانی تخصصی برای جامعه دانشگاهی و بیان نظرات کارشناسی در زمینه گردشگری طبیعی همان هدف غایی است که در این صفحات دنبال می گردد تا به سهم خود دینی را که در مقابل کشور عزیزمان بر گردن داریم ادا نماییم.