اقلیم آذربایجان شرقی

به طور کلی پهنه بندی اقلیمی ایران به 10 گروه بزرگ تقسیم می شود که این گروه ها هر یک زیر گروه هایی نیز دارند. بر طبق این تقسیم بندی بخش های وسیعی از استان آذربایجان شرقی در پهنه اقلیمی دو و بخش هایی از استان در پهنه اقلیمی یک قرار گرفته است.

موقعیت جغرافیایی

استان آذربایجان شرقی با 45261.4 کیلومتر مربع وسعت در گوشه شمال غربی ایران قرار دارد. بر اساس آخرین تقسیمات سیاسی و اداری در سال 1375، شهرستان های استان آذربایجان شرقی عبارتند از: اهر، بستان آباد، بناب، تبریز، سراب، شبستر، کلیبر، مراغه، مرند، هریس، هشترود و جلفا. شهر تاریخی تبریز، مرکز سیاسی- اداری و تجاری استان می باشد. این استان با جمهوری های آذربایجان، ارمنستان و نخجوان مرز مشترک دارد. شهر مرزی جلفا از طریق خط آهن نخجوان، ایروان و تفلیس به جمهوری اکراین و بنادر دریای سیاه وصل می شود. استان آذربایجان شرقی از طریق شبکه راه های گسترده زمینی و هوایی با سراسر ایران و بیشتر کشورهای جهان مرتبط است.

این استان در سال 1375 حدود 325،3، 540 هزار نفر جمعیت داشت که 60.28درصد آن شهرنشین و 39.72 درصد آن روستانشین و عشایر بوده اند. شهر تبریز با بیش از یک میلیون یکصد و هفتاد هزار نفر جمعیت یکی از  پر جمعیت ترین شهرهای ایران و استان آذربایجان شرقی است.

جغرافیای طبیعی استان

استان آذربایجان شرقی ویژگی های زمین شناختی و توپوگرافیکی جالب توجهی دارد. قله سهند با 3722 متر بلندترین نقطه آن است در جنوب تبریز واقع شده است. پست ناحیه استان نیز با 1220 متر در حوالی دریاچه ارومیه قرار دارد. ارتفاعات این استان در سه ناحیه شمالی (کوههای قره داغ)، مرکزی (سهند و بزقوش) و کوههای جنوبی (قافلانکوه) کشیده شده اند.

آذربايجانشرقي منطقه مرتفعي است كه كوه هاي بلند از جهات مختلف سراسرآن را فرا گرفته وموجب پيدايش جلگه هاي مغان،تبريز ومراغه شده است.از كوهستانهاي استان در شمال، کوه های قره داغ که از جلفا تا مشکین شهر ادامه دارد و کوههای مشير داغ مرند و مورد داغ را مي توان نام برد كوههاي مركزي شامل سبلان و سهند و بزغوش مي باشد و كوههاي جنوبي شامل قافلان كوه در ميانه است. تنها محور ارتباط طبيعي بين دو استان زنجان و آذربايجان شرقي دره رودخانه هاي شهر چاي و زنجان چاي مي باشد كه اين خط محور ارتباطي قسمت اعظم آذربايجان شرقي و غربي ،همچنين خط ارتباط تركيه و اروپا با مركز كشور محسوب مي شود . بلندترين نقطه استان قله سهند با 3722 متر ارتفاع در 50 كيلومتري جنوب تبريز و پست ترين نقطه آن در حوالي درياچه اروميه با1220 متر ارتفاع قرار دارد.

ویژگی های اقلیم استان:

آب و هوای استان آذربایجان شرقی بطور کلی سرد و خشک است. موقعیت جغرافیایی و فضای کوهستانی آن از عوامل برودت و سردی در نواحی کوهستانی، اثرات ملایم کننده بخارهای دریای خزر و ارتفاع اندک از عوامل اعتدال آّب و هوا در نواحی پست است. متوسط درجه حرارت از 9/8 درجه در تبریز تا 2/20 درجه سانتیگراد در مراغه متغیر است. میانگین حداقل درجه حرارت در زمستان ها به 1- درجه سانتیگراد می رسد و با توجه به تغییرات هوا و درجه حرارت، بهترین فصل و ایام مسافرت به استان آذربایجان شرقی، بهار و تابستان می باشد.

به طور کلی پهنه بندی اقلیمی ایران به 10 گروه بزرگ تقسیم می شود که این گروه ها هر یک زیر گروه هایی نیز دارند. بر طبق این تقسیم بندی بخش های وسیعی از استان آذربایجان شرقی در پهنه اقلیمی دو و بخش هایی از استان در پهنه اقلیمی یک قرار گرفته است.

بررسی پهنه اقلیمی در محدود استان چهار نوع اقلیم را به عنوان گروه های اقلیمی معرفی می نماید.

-اقليم خشك سرد : اين اقليم مناطق پست استان يعني دامنه هاي شمالي مشرف به دره رود ارس در شهرستان اهر تا ارتفاع متوسط 600 متري را تحت پوشش خود دارد . همچنين در ارتفاعات بالاتر در شمال و شمال شرق درياچه اروميه نيز در شهرستان شبستر و اذر شهر گسترش يافته و قسمت عمده اي از شهرستان بناب و ملكان داراي ايناقليم مي باشد . شهر ميانه و نواحي پست مركزي شهرستان ميانه داراي اقليم خشك سرد مي باشد. ضريب رطوبت در اين مناطق 15 الي 20  و مقدار m  ،1- تا 6- درجه سانتي گراد مي باشد .

-اقليم نيمه خشك سرد : مناطق وسيعي از استان ،واقع در ارتفاعات متوسط 600 الي 1700 متري تحت سيطره اقليم نيمه خشك سرد قرار دارد . ضريب رطوبت در ايستگاه هاي اين منطقه 30 الي 36 و معدل متوسط حد اقل دماي روزانه سردترين ماه 5- تا11- درجه سانتي گراد ميباشد . از شهرهاي اين اقليم مرند،مراغه، تبريز ،اسكو، عجب شير ،سراب ،كليبر ،هشترود ،قره آغاج و اهر را مي توان نام برد.

اقليم نيمه مرطوب سرد : مناطق كوچكي از استان نيز داراي اقليم نيمه مرطوب سرد هستند . با اينكه با اينكه تنها ايستگاه معروف اين اقليم اهر مي باشد كه در مرز اين اقليم با با اقليم ارتفاعات فوقاني قرار دارد ،ولي قاعدتا مناطق تحت پوشش اقليم نيمه مرطوب سرد را بايد در ارتفاعات بالاتري جستجو كرد ،ضريب رطوبت در اين مناطق 38 الي 80 و مقدار m  در حدود 7- درجه سانتي گراد مي باشد. ارتفاعات مابين 1600 الي 1900 متري در شهرستان اهر،ورزقان و كليبر داراي اين اقليم مي باشند.

بارندگی و بادهای غالب استان: رژيم بارندگي در استان آذربايجان شرقي مديترانه ايست و در اغلب نقاط استان بيشترين بارشها در ماه هاي فروردين و ارديبهشت اتفاق مي افتد و فصل بهار پر بارش ترين فصل سال به شمار مي آيد . سمت وزش باد هاي غالب استان عموما شرقي و شمال شرقي است و در مركز استان تقريبا در طول تمام ماه هاي سال با جهت شرقي وزيده و در ماه هاي سرد سال سرعت بادهاي غالب استان كمتر از ماه هاي گرم سال است .

به طور كلي بادهاي استان داراي تقسيم بندي زير است:

-بادهاي شرقي معروف به مه يلي( باد مه) كه در تمام فصول سال از طرف شرق استان مي وزد و بادي سرد و مرطوب است.

-بادهاي غربي معروف به آق يلي ( باد سفيد) خوانده شده و به گرميج معروف است كه موجب افزايش تبخير خشكاندن زمين مي گردد كه به دنبال آن حركت ابرهاي باران زا و ريزش باران آغاز مي شود ، اين باد رطوبت درياي مديترانه را با خود همراه مي آورد.

– باد هاي شمالي كه در فصل سرد به اين استان مي وزد ،در اين حالت بادهاي شمالي و شمال شرقي در سطح استان مي وزد.

– بادهاي جنوبي ،اين باد موجب افزايش دماي استان مي گردد.

– بادهاي محلي ،در مناطق مختلف اين استان شرايط گوناگون طبيعي موجب پيدايش بادهاي مختلفي مي گردد ،كه داراي ويژگي هاي مختلفي مي باشد ، نظير مراغه يلي ( باد مراغه ) ، هشتري يلي (باد هشترود) و … که درکوهستان های سهند و مراغه می وزند.