اقلیم شناسی / کلیماتولوژی

آب و هواشناسی معادل فارسی واژه اقلیم شناسی است که در زبان های اورپایی واژه کلیماتولوژی جهت توصیف آن بکار میرود.

از شناخت خصوصیات آب و هوایی یک منطقه براساس تغییرات عناصر آب و هوایی آن در مدت یک سال به آب و هوا شناسی تعبیر می شود. مطالعه این تغییرات در بازه زمانی کوچکتر هواشناسی نام گرفته است. بعبارتی بهتر، هواشناسی، علم شناخت آب و هوا و تحولات عناصر آب و هوایی در طول یک شبانه روز یا دوره ای کوتاه مدت می باشد. آشنایی با این علم و کاربرد آن در قلمرو ساخت و سازهای شهری و معماری موجبات بهینه سازی در گزینش مکان، ابزار و فنون اجرایی مطابق با مطالعات آب و هواشناسی می گردد.

به طور کلی چنانچه از تعاریف مذکور برمی آید علم آب و هواشناسی بر تغییرات جوی متکی است. که از هواشناسی و تغییرات عناصر آب و هوایی، چرخش اتمسفری و مبانی نظری علوم فیزیک ناشی می شود و دامنه تغییرات و نوسانات جوی را در دراز مدت مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد.

برای مطالعه اقلیم منطقه و پیشبرد مطالعات آب و هواشناسی باید عوامل آب و هوایی را شناخت و تغییرات عناصر آب و هوایی را بررسی نمود.

تاریخچه هواشناسی و اقلیم شناسی

اقلیم شناسی را می‌توان در عین حال علمی قدیمی و جدید دانست. قدمت این علم تا به اندازه کنجکاوی بشر در مورد محیط زیستش می‌رسد. از سوی دیگر ، تازگی این علم با پیدایش هواپیما ، رادیو و رادار همزمان می‌گردد. بشر اولیه تا حد زیادی تحت تاثیر پدیده‌های هوا و اقلیم قرارداشت. 

از زمان باستان تاکنون ، به موازات توسعه علوم ، شناخت هر چه بیشتر هوا و اقلیم هم به جلو می‌رود. فیلسوفان یونانی علاقه زیادی به هواشناسی و اقلیم نشان می‌دادند. در واقع این دو لغت هر دو ریشه یونانی دارند. تقسیم بندی جهان به پنج منطقه اقلیمی ، یعنی مناطق سرد و منجمد شمال و جنوب ، مناطق معتدل شمال و جنوب و منطقه گرم (مناطق اقلیمی جهان) ، به پارومنیدس (‌Parmenides) یونانی نسبت داده می‌شود که ، در پنج قرن پیش از میلاد مسیح می‌زیسته است.

زمانی که مشاهده و حدس و گمان و خرافات در توسعه و پیشرفت هواشناسی و اقلیم شناسی نقش بازی می‌نمودند، تا به آغاز قرن هفدهم طول کشید. در این هنگام اختراع ادوات هواشناسی و ثبت دیدبانی‌ها به یاری این علوم آمده و توضیحات دقیق‌تر اقلیمی را در دسترس قرار داده و آنالیز علمی پدیده‌های هوا را ممکن ساختند.

طبقه‌بندی اقلیمی

تغییرات اقلیمی فراوانی که از محلی به محل دیگر روی می‌‌دهند، همانطور که بوسیله ترکیبهای مختلف مراحل جوی تعیین می‌گردند، سبب تولید انواع متعدد اقلیمهای مربوطه هم می‌شوند. منطقه‌ای از سطح زمین که اثرات ترکیب شده فاکتورهای اقلیمی بر آن ، موجب برقراری شرایط اقلیمی نسبتا همگنی می‌گردند، یعنی یک نوع اقلیم ، اصطلاحا منطقه اقلیمی نامیده می‌شود. برای آنکه بتوان توضیحات مربوطه را تسهیل نموده و مناطق اقلیمی را بر روی نقشه آورد، لازم است که انواع اقلیم را تشخیص داده و طبقه‌‌بندی کرد.

در طراحی بنا بر اساس ملاحظات آب و هوایی می بایستی به نکات زیر توجه نمود :

1- موقعیت طبیعی (اعم از آب و هوا، میزان بارش، دما، رطوبت و …..)

2- موقعیت زمین (اعم از مشخصات زمین، نوع و جنس خاک و مقاومت آن، ارتفاع و پستی و بلندی زمین، ارتفاع آبهای زیر زمینی و ….)

این دو مورد تحت عنوان عناصر آب و هوایی در ارتباط با موقعیت طبیعی و نیز عوامل آب و هوایی در ارتباط با موقعیت زمین بررسی می گردند :

1- عناصر آب و هوایی :

همانطور که قبلا نیز ذکر گردید اوضاع آب و هوایی یک منطقه حاصل تاثیر متقابل در روابط عناصر آب و هوایی با یکدیگر و تغییرات آنها می باشد. برای حصول به نتایج کاربردی در مطالعات آب و هواشناسی، نخست باید این عناصر را شناخت و سپس روابط علی و معلولی آنها را بررسی نمود. این عناصر عبارتند از :

1- دما : تغییرات فیزیکی در میزان گرما و سرمای هوا می باشد.

2- رطوبت : برابر با مقدار بخار آب موجود در هواست.

3- فشار : منظور فشار هوای اتمسفر بوده و برحسب واحد میلی بار می باشد.

4- تابش خورشید (ساعات آفتابی) : برابر با زمانی است که نور خورشید در طول روز، ماه و یا سال بر سطح زمین می تابد.

5- بارش : مجموعه نزولات جوی بصورت باران، برف و تگرگ.

6- تعداد روزهای ابری (مقدار ابر) : به مفهوم تعداد روزهای ابری در ماه یا سال می باشد و بر حسب اُکتاو سنجیده می شود.

7- باد : جریان و جابجایی هوا بر اثر تغییرات فشار سبب ایجاد باد می گردد.

8- تبخیر : مقدار بخاری است که تحت تاثیر دما متصاعد می گردد.

9- تعداد روزهای یخبندان

در مطالعات آب و هواشناسی می بایست در صورت ثبت شدن اطلاعات فوق در ایستگاه مورد نظر، تمام موارد، کامل و دقیق بررسی گردند.

2- عوامل آب و هوایی :

عواملی که در تعیین شدت و ضعف نمودهای آب و هوایی موثرند عوامل آب و هوایی نامیده می شوند. (رهنمایی، 1377) عوامل آب و هوایی در ارتباط با موقعیت زمین بررسی می گردند و عبارتند از :

1- عرض جغرافیایی

2- ارتفاع

3- دوری و نزدیکی به دریا

چگونگی قرار گیری در معرض تابش آفتاب