گردشگری تاریخی

گردشگری تاریخی یکی از ابتدایی ترین گونه های گردشگری در جهان است. این فرایند ریشه در ذات انسان دارد، که همواره علاقمند به شناخت موارد جدیدتر و حتی شناخت بیشتر و دقیق تر گذشته و تاریخ نیاکان خود و سایر انسانها و سایر جوامع است. در جریان گردشگری تاریخی افراد سعی می نمایند تا با سفر نمودن و مشاهده حضوری و مستقیم خود هر آنچه را که طالب دیدارش هستند بدون واسطه و مستقیما مشاهده و لمس نمایند.

تعریف گردشگر

ابتدا لازم است تا در ارتباط با مفهوم گردشگر و گردشگری در دنیای مدرن امروزی مطالبی بیان گردد. دکتر مهدی سقایی مدرس دانشگاه در ارتباط با گردشگر و پدیده گردشگری می نویسد :

لغت توريسم (Tourism) از كلمه تور (‏Tour) به معناي گشتن اخذ شده كه ريشه در لغت لاتين Tourns به معناي دور زدن، رفت و برگشت بين مبدا و مقصد و چرخش دارد كه از يوناني به اسپانيا، فرانسه و در نهايت به انگليس راه يافته است (Oxford, 1970, 189).در فرهنگ لغات مختلف در برابر توريسم معناهايي با مضامين مختلف به كار رفته است. به گونه‌اي كه در فرهنگ و بستر، توريسم به سفري كه در آن مسافرتي به مقصدي انجام گرفته و سپس بازگشتي به محل سكونت را دربر دارد، اطلاق مي‌گردد (Webster, 1973, 1218). در فرهنگ لغت لانگمن توريسم به معناي مسافرت و تفريح براي سرگرمي معنا شده است (Longman, 1988, 1712).در فرهنگ لاروس توريسم به معناي مسافرت براي تفريح [لذت يا رضايت] مي‌باشد ( Larousse , 1991, 3046).اين در حالي است که در کشورهاي توسعه يافته واژه توريسم از قرن نوزدهم و به ويژه از اوايل قرن بيستم که وسايل حمل ونقل سريع جايگزين وسايل قديمي گرديد از خود ارجاعي فردي به سوي کليتي جمعي براي سفر تغيير ماهيت داد. در عين حال به دليل اينکه در روند وجريان فعاليت هاي توريستي، فعاليت هاي اقتصادي مختلفي همچون حمل ونقل، جاده سازي، ساختمان سازي، صنايع غذايي و نظير اينها مورد نياز واقع شد واژه صنعت نيز به عنوان پيشوندي در کنار واژه توريسم قرار گرفت. امروزه واژه ترکيبي صنعت توريسم در موارد بسياري به کار برده مي شود.

تعریف گردشگری

گردشگري به طور كلي به علت خصلت میان رشته ای خود قابليت نگرش‌هاي متفاوت را دارا مي‌باشد، كه خود سبب ارائه تعاريف بسياري از آن گرديده است. در تعاريف اوليه بيشتر بر بعد فاصله تأكيد گرديده و گردشگران بر مبناي فاصله‌اي كه از محل مسكوني داشتند، طبقه‌بندي مي‌شدند. به گونه‌اي كه كميسيون ملي گردشگري آمريكا (1973) در تعريف گردشگري داخلي فاصله پنجاه مايل را در نظر گرفته كه دربر گيرنده تمامي سفرها به جز سفر براي كار مي‌شد (Gartner, 1996, 5). تعاريف فاصله‌اي صرف نظر از خطا و اشتباهات، تنها به اين دليل كه كميتي اقتصادي و آماري را براي پديده گردشگري آماده مي‌كند، مورد قبول واقع گرديد. در حالي كه اين تعاريف فاصله‌اي به تنهايي نمي‌توانست گردشگري را به خوبي توصيف كند. آنها تنها بر جنبه تقاضا تأكيد داشتند و عرضه و همچنين اثرات ناشي از گردشگري را ناديده مي‌گيرند. از اين رو گردشگري به تعاريف ديگري احتياج پيدا مي‌كند. بر اين مبنا تعاريف ديگري ارائه مي‌گردد كه هر يك از آنها در ابعاد مختلف، گردشگري را توصيف مي‌كنند. در بعد جغرافيايي گردشگري زماني از فعاليت‌گذران اوقات فراغت يا تفريح كه مستلزم غيب شبانه از مكان مسكوني عادي است تعريف مي‌شود (Skinner, 1999, 280). از بعد اجتماعي نيز تعريف گردشگري، فصل مشترك بين زندگي عادي ساكنان بومي و زندگي غيرعادي گردشگران را دربر مي‌گيرد (Barnard, 1996, 552).

ساموئل بيگ ( Samuel  Begge) استفاده از لغت توريست ( Tourist) را به عنوان مسافر در سال 1800 ميلادي گزارش کرد ؛ و در سال 1811 يک مجله ورزشي انگليسي واژه توريسم ( Tourism ) را بکار برده است ؛ با اين وجود که حدودد دو قرن آن زمان تا به حال مي گذرد اما هنوز تعريف عملي وقابل قبول ارائه نشده استSmit, 1989, 47)) .

با اين حال  سازمان جهاني گردشگري در سال  1993، گردشگري را مجموعه اي از فعاليتهاي افرادي که به مکانهايي خارج از محل زندگي وکار خود به قصد تفريح واستراحت وانجام امور ديگر مسافرت مي کنند وبيش از يکسال متوالي و پياپي در آن مکان نمي مانند ، اطلاق مي کند ؛ معمولاً اهداف اين گردشگران عبارتند از : گذران اوقات فراغت ، تفريح ، سرگرمي، فراغت خاطر ، ديدار با دوستان  وآشنايان ، فعاليتهاي شغلي وحرفه اي ، معالجه پزشکي ، انگيز هاي مذهبي/ زيارت ، فرهنگي ونظير اينها را شامل مي شود .همچنين اين سازمان ، گردشگري را به سه دسته تقسيم کرده است :

– گردشگري داخلي (Domestic Tourism ) : ساکنان يک کشور  که فقط داخل آن کشور مسافرت مي کنند.                                                   

 – گردشگري خارجي ( Inbound  Tourism) : افرادي که ساکن يک کشور نيستند و به آن مسافرت مي کنند.

– گردشگري خروجي(  ( Outbound Tourism  : افراد ساکن يک کشور که  به  خارج از کشور مسافرت مي کنند.

 به همه مسافراني که به فعاليت گردشگري مي پردازند ، عنوان ديدار کننده ( Visitor) اطلاق مي شود با توجه به دلايل آماري ، از ديدار کنندگان بين الملل موضوع بحث را شروع مي کنيم ، ديدار کنندگان بين المللي به افرادي اطلاق مي شود که به خارج از کشور محل سکونت خود ، حد اکثر12 ماه مسافرت نمايند وهدف اصلي آنها ديدار از آن کشورها باشد .

گردشگری تاریخی

پس از تعریف جامع فوق در ارتباط با گردشگر و گردشگری، لازمست به گونه سنتی گردشگری که موضوع بحث حاضر است پرداخته شود. بدون تردید، سنتی ترین و ابتدایی ترین گونه گردشگری در تمام طول تاریخ تمدن بشری گردشگری تاریخی بوده است. سفرنامه مارکوپولو[1] ونیزی در قرن سیزدهم میلادی، سفرنامه ناصرخسرو قبادیانی در قرن پنجم هجری قمری، سفرنامه حاج سیاح در دوران قاجار و سفرنامه مادام ژان دیولافوا در دوران معاصر نمونه های بارزی از گردشگری های تاریخی دوران های مختلف هستند.

تصویر مادام ژان دیولافوا

مسیر مسافرت مارکو پولو

در جریان گردشگری تاریخی بازدیدکنندگان سایر سرزمین ها اعم از اینکه شهروندان همان کشور باشند یا کشورهای بیگانه، جهت گذراندن اوقات فراعت و به سبب علاقمندی که به آثار تاریخی سایر جوامع دارند، وارد سرزمین مقصد شده و در مدت زمان مشخص اقامت خود به بازدید از اماکن و جاذبه های تاریخی آن می پردازند. البته ممکن است که در کنار هدف اصلی گردش و بازدید از جاذبه های تاریخی مقصد، اهداف جنبی دیگری نیز همانند تجارت، زیارت، دیدار دوستان و یا جستجوی مورد خاصی نیز همراه باشد، اما در نهایت هدف غایی چنین سفرهایی مشاهده مستقیم اماکن، ابنیه و سایر آثار منقول و غیرمنقول سرزمین مقصد است که از دوران های گذشته به یادگار مانده است.

در جریان گردشگری تاریخی هر سرزمینی که بیشترین تعداد آثار را داشته باشد، از پتانسیل بیشتری برای جذب گردشگر برخوردار است. اما باید توجه داشت که صرف دارا بودن آثار کثیر تاریخی هرچند شرط لازم است اما به هیچ عنوان شرط کافی برای جذب گردشگر بیشتر محسوب نمی گردد. بلکه وجود مولفه های کثیری در جهت تحقق این امر دخیل هستند، از جمله :

1- امنیت عمومی در سطح جامعه ای که بعنوان مقصد گردشگری انتخاب می گردد.

2- آسانی رفت و آمد بواسطه راه ها و مسیر های استاندارد و وسایل حمل و نقل عمومی فراوان و قابل دسترس.

3- بهداشت مناسب محیطی.

4- مجهز و با کیفیت بودن مراکز اقامتی و محل های اسکان گردشگران

5- رعایت بهداشت و کیفیت غذایی رستوران ها و مکانهای تغذیه

6- وجود خدمات مشاوره و راهنمایی اختصاصی برای گردشگران همزبان و غیرهمزبان

7- نهادینه ساختن رعایت اخلاق مهمان پذیری در تمامی سطوح جامعه خصوصا مراکزی که مستقیما با گردشگران در ارتباط هستند.

8- فراهم بودن وسایل ارتباطی برای گردشگران جهت ارتباط آسان با دوستان و خانواده در محل زندگانی خود.

هر چند می توان موارد بیشمار دیگری را نیز به مولفه های فوق الذکر افزود و یا هر کدام از آنها را با زیرمجموعه های بسیار زیاد مورد بررسی قرار داد، اما نهایتا باید توجه داشت که موارد هشت گانه فوق از جمله عمده ترین استانداردهایی هستند که تمامی کارشناسان گردشگری در سطح جهان بر آن تاکید داشته اند و کشورهایی نیز که در طی دو دهه اخیر توانسته اند درآمد قابل توجهی از گردشگری را نصیب خود نمایند تمامی استانداردهای مذکور را به خوبی رعایت نموده اند.

نگارنده بنا دارد تا در روزهای آینده و در همین صفحه هر کدام از موارد هشتگانه فوق را یک به یک بیان نموده و وضعیت اجرای آنها را در کشورهای موفق در زمینه گردشگری با کشور عزیزمان ایران مقایسه نماید. بدیهی است که هدف صرفا انتقاد و گلایه کردن نمی باشد، بلکه آسیب شناسی ضعف گردشگری علی الخصوص گردشگری تاریخی در ایران است. بدون تردید اگر که ایران همانند برخی از کشورهای با قدمت 200 یا 300 می بود زیاد جای انتقادی وجود نداشت، اما در کشوری که دارای قدمت هزاران ساله است و اقوام و تمدن های بسیاری در زیسته و هرکدام به جامعه بشری تحفه ای ارزانی داشته اند، نمی توان به این آسانی پذیرفت که در زمینه گردشگری تاریخی در پایین ترین رده های رده بندی جهانی قرار داشته باشد. زیرا باید توجه داشت که، گذشته از سود مادی و درآمد ارزی آن گردشگری تاریخی امروزه به یکی از مهمترین عوامل گسترش مرزهای فرهنگی هر کشوری تبدیل شده است که بواسطه آن می تواند اعتبار تاریخی و هویتی خود را در سطح جامعه جهانی گسترش دهد.

پی نوشت ها : 

[1] به ایتالیایی : Marco Polo