لزوم توجه تخصصی به زمین شناسی در معماری و باستان شناسی

شاید روزگار زیادی نباشد که جوامع پیشرفته برنامه علوم میان رشته ای سرلوحه مطالعات و تحقیقات خود قرار داده اند، اما آنچه که مشخص است از بسیاری از جوامع در حال توسعه و کشورهایی مثل ایران بسیار پیشگام تر هستند. زمین شناسی یکی از علوم تخصصی است که در ایران منحصر به زمین شناسان و معدن شناسان مانده است و سایر متخصصین همانند معماران و باستان شناسان و مرمتگران در بهترین حالت صرفا در حد رفع تکلیف به کلیات آن پرداخته و ساده از کنار آن می گذرند.

خوب بخاطر دارم روزی را که یک گروه چهار نفره از دوستان معمار با شادی وصف ناپذیری با من تماس گرفته و راجع به پروژه جدیدشان مژده دادند. البته آن پروژه هیچگاه به سرانجام نرسید. فردای آنروز با قرار قبلی به زمین موردنظر که محل اجرای پروژه ساختمانی عظیمی بود رفتیم و در اولین نگاه، من رگباری از سوال ها را نثار دوستان نمودم. آیا خاک این زمین را آزمایش نموده اید؟ آیا از میزان مقاومت فشاری خاک اطلاع دقیق دارید؟ آیا می دانید که تا چند صد سال قبل که مسیر سیلاب فصلی فلان منطقه تغییر جهت داد، این محل برای هزاران سال مسیر سیلاب فصلی بوده است؟ آیا سونداژی جهت عمق یابی ماسه حاصل از سیلاب چندصد ساله یا چند هزار ساله حفر نموده اید؟ آیا توجه نموده اید که در صورت اجرای شمع های بتنی در زیر فونداسیون هزینه ساخت چندین برابر بیشتر از محاسبات اولیه خواهد گردید؟

قیافه دوستان بخوبی نشان می داد که کاملا از دعوت من پشیمان هستند و شاید در دلشان خود را لعن و نفرین می نمودند که چرا صبوری را دعوت نمودیم تا خوشیمان را خراب کند. آنها در آن لحظه هیچکدام از سوالات من را پاسخ ندادند اما مدتها بعد وقتی خبر از متوقف نمودن کاملا پروژه خبر آمد، فهمیدم که نهایتا به آنچه که هشدار داده بودم رسیده اند.

خاطره فوق تنها یک مورد بسیار کوچک از نمونه های فراوانی است که هر روزه در جریان است. چه بسیار ساختمان هایی که ساخته می شوند و حتی کاملا اصولی و دقیق نیز ساخته می شوند و در جریان ساخت مهندسین ناظر با دلسوزی و وجدان بیدار بطور کامل تمامی مراحل ساخت را کنترل می نمایند. اما در نهایت ساختمان دچار ترک هایی می شود که نشان از نشست پی و شکستن آن دارد، زیرا خاک زیر ساختمان مقاومت فشاری لازم را نداشته و این امر در ابتدا لحاظ نگردیده است.

به زعم نگارنده مشکل اصلی از آنجا ناشی می شود که زمین شناسان در محیط حرفه ای خود نشسته اند، با یکدیگر مباحثه می کنند، تحقیق می کنند و مقالات خود را در همایش های تخصصی ارائه می دهند، و لغات تخصصی خود را در محاورات کاری بگونه ای بکار می برند که گویا به زبان ناشناخته ای سخن می گویند و البته باید افزود که باستان شناسان و صاحبان بسیاری دیگر از تخصص های کشور نیز دقیقا همین گونه رفتار می نمایند. نتیجه مشخص است ایزوله شدن آنها و دور بودن از سایر گروههای تخصصی و دانشگاهی در سطح کشور، این رفتار باعث می گردد که اغلب دغدغه اصلی این نباشد که از علم زمین شناسی یا باستان شناسی یا محیط زیست چگونه می توان در زندگی روزمره مردمان عادی و شهروندان معمولی کشور استفاده نمود. همواره تصور بر اینست که علومی مثل زمین شناسی و یا باستان شناسی در دانشگاهها منحصر به طبقه مشخصی در ساختمان مشخصی از دانشگاه هستند و چهار متر آنطرفتر دیگر کاری ندارند. و این دقیقا همان تصور اشتباه است.

آیا معماران و کارشناسان عمران فعال در سطح جامعه تاکنون به این فکر افتاده اند که نیاز است تا در دفتر فنی و مهندسی شان حداقل بصورت نیمه وقت از مشاوره یک زمین شناس بهره مند گردند. در تمام اخباری که در زمینه گودبرداری ناصحیح و ریزش دیوارهای خانه همسایه در اخبار دیده می شود آیا جز اینست که اگر بخشی از حادثه به دلیل اجرای ناصحیح سازه نگهبان بوده بخشی دیگر نیز به دلیل عدم شناخت کافی از جنس و مقاومت منطقه مورد فعالیت بوده است؟

آیا تاکنون زمین شناسان به این مسئله اندیشیده اند که علاوه بر معادن و معدود ادارات دولتی می توانند با مشاوره دفاتر فنی و مهندسی و مهندسین فعال در امر ساخت و ساز علاوه بر نجات از بحران بیکاری، کاری بسیار ارزنده و ارزشمند برای هموطنان خود انجام دهند؟

واقعیت اینست که خاکشناسی و شناخت دقیق نوع و قرارگیری لایه ها و چینه های زمین شناختی محوطه های مورد فعالیت معماری و باستان شناسی یکی از مهمترین و اساسی ترین کارهایی است که تنها با حضور کارشناسان زمین شناسی امکان پذیر است. این مسئله تنها به معنای استفاده از کارشناسان زمین شناس نیست بلکه خود معماران و باستان شناسان نیز می بایست در واحدهای درسی دانشگاهی خود واحدهایی از کلیات زمین شناسی را بگذرانند زیرا تا زمانی که هیچ اطلاعی از آن نداشته باشند نخواهند توانست خواسته های خود را بیان نمایند. یک معمار یا یک باستان شناس در حین حفاری برای اینکه بتواند از کارشناس زمین شناس حاضر در محل کار مشخصی بخواهد لازمست تا در ابتدا خود نیز نسبت به نیازهایش آگاهی اولیه ای داشته باشد.

در نهایت نگارنده معتقد است که لازمست با توسعه دیدگاه علوم میان رشته ای در میان دانشجویان و اساتید رشته های دانشگاهی سعی نمود که آنها را به خارج شدن از، فقط یک حیطه تخصصی، و حضور در سایر رشته ها جهت اخذ مشاوره و ارائه مشاوره ترغیب نمود. صاحبان دانش زمین شناسی لازمست آگاه باشند که قرار نیست تنها در محیط حرفه ای و مباحث تخصصی حضور یابند و عملا با دیگر محققین بیگانه باشند. بلکه لازمست تا علم خود را بصورت مکمل با دیگر رشته های دانشگاهی شریک گردند. همچنین معماران، کارشناسان عمران، باستان شناسان، مرمتگران و …. نیز باید درک کنند که نمی توانند بی تفاوت به داده های علم زمین شناسی پروژه های عملیاتی خود را بصورت حرفه ای و اصولی اجرا نمایند و علاوه بر داشتن دانش زمین شناسی لازمست تا از مشاوره های دقیق کارشناسان این علم نیز بهره مند گردند. و این همان نهاینه شدن دیدگاه میان رشته ای در میان صاحبان تخصص است که باید بدان رسید وگرنه پیشرفت در عرصه های علمی ممکن نخواهد بود.