سکه های باستانی / علم سکه شناسی

سکه شناسی قسمت مهمی از باستان شناسی است که شاهد زنده ای از تمدن دنیای قدیم و ملل مختلف می باشد. علم سکه شناسی توانسته است بزرگترین خدمت را برای روشنتر شدن تاریخ گذشته بنماید و گوشه های تاریک و مبهم را روشن و حل نماید. سکه شناسی مانند سایر شعبه های باستان شناسی، منحصر به شناسایی رشته مشخصی نیست، بلکه سکه هر دوره نماینده عادات، آداب، خط، زبان، هنر، مذهب، تمدن، ارتقا، انحطاط وضع اجتماعی، ثروت یا ورشکستگی، ارتباطات تجارتی ملت و مملکتی است، و در حقیقت منبع اطلاعات صحیح و دقیق از دنیای قدیم، یعنی از دورانی که سکه ایجاد گردیده تا بحال می باشد.

قبل از پیدایش سکه :

قبل از اختراع و ایجاد سکه با وزن صحیح و مقدار معین فلز، ارتباط و داد و ستد مردم از راه مبادله صورت می گرفته است. تمدن های قدیم بدون آشنایی با سکه، زندگی تجارتی خود را از راه مبادله می گذراندند. در روی نقاشیها و حجاری های مصر قدیم، صحنه های معاملات و داد و ستد که بوسیله معاوضه صورت می گرفته است دیده می شود، به این طریق که زارع، شکارچی و گله دار در مقابل زینت آلات و ظروف ساخته شده و غیره، مشغول تعویض متاع خود هستند. در شهرهای ساحلی مدیترانه، دیانوردان، تجار و کسبه در ساحل دریا بساط تجارت را چیده متاع خود را عرضه می داشتند و اجناس متنوع خود ر با برده یا پارچه های قیمتی، ظروف مختلف و اشیای محلی دیگر معاوضه می کردند. پایه مقیاس و میزان قیمت ها چهارپا بوده است. مثلا یک سه پایه برنزی دوازده گاو ارزش داشت و یک کنیز با 20 راص گاو معاوضه می گردید. مقیاس چهارپا در داد و ستد دلیل زندگی روستایی و بدوی اولیه است که آثار آن در حقوق و قوانین ملل قدیم و در مذاهب دیده می شود. کثلا تناسب پرداخت جریمه بر میزان زیادی و کمی چهارپایان قرار داشته است. بعضی از کلمات از قبیل پول، سرمایه، دارایی و نظیر آن در پاره ای از زبان های یونانی، لاتینی و سامی، ازمشتقات یکی از کلمات مربوط به چهارپایان است. مثلا کلمه پکونیا[1] و کاپیتال[2] که در اصل سر حیوان است، کلمه کاپیتالیسم یعنی سرمایه داری از آن مشتق گردیده است. همچنین لغت عربی جمل به معنای شتر و دستمزد می باشد.

تصویر 1

انواع صدف ها در بعضی از ممالک خاور دور و آفریقا و قسمتی از آمریکا و حتی در بعضی از جزایر اقیانوس کبیر تا این اواخر بمنظور مبادله و تجارت بکار می رفته است. سیاحان یا مبلغین مجبور بودند مقداری از مهره های صدف یا زینت آلات معمولی با خود داشته باشند تا در مقابل با آذوقه، حشم، یا عاج و پوست حیوانات قیمتی مبادله کنند و گاهی با همان اشیای مبتذل بی قیمت روسای قبایل، بزرگان و سران سپاهی را خریده و بدین وسیله منطقه ای مستعمره خود نمایند. البته این نوع کسب و تجارت چه در داخل و چه در تجارت و مبادله مملکتی با مملکت دیگر، خالی از اشکال نبوده و ایرادات و مشکلات فراوانی را پدید می آورد. از این رو حس احتیاج و رفع اشکال مردم قدیم را همانطوری که متوجه فلزات برای ساختن وسایل زندگی، ابزار کار، اسلحه و غیره نموده بود، همان قسم دیر فاسد شدن و سهولت حمل و نقل، مبادله، معامله، تقسیم و توزین صحیح آن، توانست روزی جای مبادله با چهارپایان را بگیرد و بعد از مدتی از مبادله با چهارپایان فقط خاطره ای در اذهان باقی ماند. و آهن، مس، طلا، نقره و برنز به اشکال مختلف مانند شمش، حلقه، میله، تخته های گرد و چهارگوش، تبر، کارد، دیگ و غیره وسیله معاوضه قرار گرفت. (تصاویر 1 الی 7)

تصویر 2

تصویر 3

تصویر 4

تصویر 5

تصویر 6

تصویر 7

در چین برای بکار بردن فلز در مقام سکه فلز، به شکل کار و میله های باریک بوده است. که بریدن آن برای وزن و تقسیم آسان است و در آمریکا تبرهای مسی و در غالب ممالک مشرق و آسیا به شکل حلقه بوده است. همانند حلقه های مصری اوتن[3] از طلا و نقره که در حدود 70 الی 90 گرم است. یا میله های مسی که در کاوش های موهنجودارو[4] بدست امده و متعلق به 3000 ق.م. می باشد. و می توان آنها را قدیمی ترین ابزار مبادله بشر قبل از اختراع سکه دانست. در کاوش های شوش نیز حلقه هایی در ویرانه های معابد از دوران 2000 ق.م. بدست آمده است و شمش های طلا و نقره که در آشور کشف گردید و علائمی در روی آنهاست و متعلق به دوره 2200 ق.م. الی 1200 ق.م. است این قضیه را کاملا روشن می کند و میرساند که هر شهر یا مملکتی که دارای تمدن بوده است، همینطور که آلات و ابزار زندگی را منطبق با هنر و از لحاظ شکل و نقش برجسته کاری و تزئینات دیگر می نموده، راه مبادله را نیز سهل تر و به مقصود که بکار بردن سکه است، نزدیکتر می نموده است.

در همین دوران معادن مس قبرس یکی از مهمترین منابع عایدی این ناحیه بوده و در حدود هزاره دوم ق.م. ابزار و آلات ساخته شده از آن و بخصوص شمش های مسی وسیله مبادله و تجارت با ممالک همجوار قرار می گرفته است.(تصویر 8)

تصویر 8

پیدایش سکه :

سکه عبارتست از یک قطعه فلز به وزن معین که روی آن علامت رسمی دولت یا حکومتی که عیار و وزن آنرا تعهد می کرد، منقوش شده است. روایات قدیمی و تاریخی در قسمت اختراع سکه یا قدیمی ترین مملکتی که سکه را برای اولین بار ضرب نموده است، مختلف است. علمای سکه شناسی ماخذ تحقیقات خود را نوشته های مورخان قرار داده و آنچه با حقیقت منطبق و پسندیده تر است را قبول نموده اند. پولوکس[5] کورخ دوره امپراتور کومود و مولف کتاب لغت که به کلیه مراجع صحیح آن روز رسیدگی کرده است، با قید تردید نظریات مختلف را شرح می دهد، بنا به گفته او ممکن است پادشاه آرگوس بنام فیدن اولین کسی باشد که سکه های اژین[6] را که طرح لاکپشت دریایی روی آنست ضرب زده باشد یا دمودیسه دختر آگاممنون و زن پادشاه فریژی[7] است.

فیلوکور آتنی که در قرن 3 میلادی می زیسته عقیده دارد مخترع سکه تزه قهرمان افسانه ای است و گزنفون لیدی ها را مخترع سکه معرفی می کند.

هرودوت می گوید : بطوری که مشهور است لیدی ها اولین مردمانی هستند که سکه نقره و طلا ضرب کرده اند. و اغلب دانشمندان سکه شناسی نیز نظر هرودوت را قبول نموده اند. کثرت سکه و تمول بی حساب نقره و طلای پادشاهان لیدی نیز ممکن است دلیلی بر این اعتقاد و اختراع سکه باشد. (تصویر 9)

تصویر 9

تصویر 9

پی نوشت ها :

[1] – Pecunia مشتق از کلمه Pecu لاتین است که بمعنای حشم و چهارپاست.

[2] – Capital

[3] – Outen

[4] – Moenjo Daro  خرابه های شهری در پاکستان که در 1919 توسط ژنرال مارشال انگلیسی حفاری شده است. آثار بدست آمده از این محوطه باستانی مربوط به 3000 ق.م. تا 1500 ق.م. است.

[5] – Pollux

[6] – Egine  جزیره یونانی در خلیج اژین که مکتب حجاری آن معروف است.

[7] – مملکتی در آسیای صغیر که بعدها در دوره هخامنشی جزو متصرفات ایران گردید.