میراث ناملموس نیازمند حمایت است نه گلایه و اعتراض

گلایه و حتی اعتراض نابجای برخی افراد به ثبت تعدادی از آثار معنوی ایران  دلیل اصلی نگارش یادداشت حاضر می باشد.

برای آندسته از مخاطبانی که واژه میراث ناملموس تاحدودی غریب و کمتر شناخته شده است باید اینچنین گفت :

فهرست میراث فرهنگی و معنوی یونسکو به وسیله یونسکو در جهت محافظت بهتر میراث فرهنگی معنوی جهان و ایجاد آگاهی درباره آنها تنظیم شده‌است.

به صورت خلاصه، بخش‌های مهم و نشان دهنده میراث بیانی و معنوی ملل مختلف که بیان کننده تنوع فرهنگی و خلاقیت باشند مورد توجه یونسکو هستند.

این پروژه شامل دو فهرست می‌شود

الف- فهرست بلند که شامل میراث فرهنگی معنوی بشریت می‌شود که بیان کننده نمایش‌ها و روش‌های بیانی است که کمک می‌کند تا از تفاوت فرهنگی و اهمیت آنها آگاه شویم.

ب- فهرست کوتاه که شامل میراث‌هایی می‌شود که در حال فراموشی هستند و کشورها باید در جهت زنده نگهداری آنها کوشش کنند.

جهت مطالعه متن کامل کنوانسیون میراث معنوی کلیلک نمایید

میراث ناملموس جهان

پس از تدوین برنامه و ساز و کار ثبت میراث ناملموس ملل و کشورها در سازمان یونسکو، تقریبا می توان گفت تمامی کشورها حتی آنهایی که درگیر مشکلات بسیار شدید همانند جنگ و قحطی و بیماری و غیره بودند نیز به تکاپو افتاده و سعی نمودند تا هرآنچه را که بعنوان فرهنگ فولکلور و یا داشته های سنتی خود می شناسند در این فهرست به ثبت برسانند.

بعنوان مثال می توان به چند کشور همسایه ایران اشاره نمود :

جمهوری آذربایجان علاوه براین که نوروز را به اتفاق ایران و چند کشور آسیای میانه مشترکا به ثبت رسانید، در عین حال نیز با هزینه کرد فراوان و پیگیری های مستمر هنر آشیق های آذربایجانی، چوگان، ساخت و اجرای آذربایجانی تار را نیز بنام خود ثبت نمود. و یا کشور ترکیه که رقص عرفانی سما را بنام میراث معنوی خود ثبت نمود.

میراث ناملموس ایران

سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری جمهوری اسلامی ایران نیز علیرغم کارنامه نه چندان مورد قبول خود در طی یک دهه گذشته، سعی نمود تا بعنوان تنها متولی رسمی از قافله ثبت میراث ناملموس ایرانی در فهرست مزبور عقب نماند. و از سال 2006 میلادی فعالیت های خود را در این زمینه آغاز نمود. که می توان در 3 زمینه به مهمترین های آنها اشاره نمود :

ایجاد وبسایت موزه مجازی میراث معنوی ایران

برگزاری اجلاس و جشنواره های میراث معنوی

ثبت تعدادی از آثار معنوی فرهنگی ایران همانند :

نوروز

قالی فارس

قالی کاشان

ورزش زورخانه‌ای

تعزیه

و …….

اعتراض نابجا

گلایه و حتی اعتراض نابجای برخی افراد به ثبت تعدادی از آثار معنوی ایران  دلیل اصلی نگارش یادداشت حاضر می باشد. چراکه نگارنده به دلیل گرایش تحصیلی خود در رشته باستانشناسی و حوزه مطالعاتی خود در همین زمینه طبیعتا همواره اخبار و وقایع مرتبط با باستان شناسی، سازمان میراث فرهنگی، مرمت یا تخریب ابنیه باستانی و موارد مرتبط را پیگیری می نماید. اما تعجب برانگیز و شاید بتوان گفت تاسف برانگیز آنست که در طی سالهای اخیر مشاهده شده هرگاه موردی بعنوان میراث معنوی ایران توسط سایر کشورها به ثبت رسید عده ای فریاد وای و تاسف سر دادند اما همین عده زمانی که آثاری توسط ایران و بنام ایران به ثبت رسید با لحنی تمسخر آمیز و گلایه مانند اعتراض نمودند.

بعنوان مثال ثبت سیب زمینی سرخ کرده بنام بلژیک و نان لواش بنام ارمنستان گلایه بسیاری در پی داشت، و لحن طلبکارانه که چرا میراث فرهنگی ایران در این زمینه کوتاهی نموده است. همچنین زمانی که جمهوری آذربایجان تار و چوگان را بنام خود ثبت نمود نیز مشابه همین اعتراض ها برپا گردید.

استدلال معترضین براینست که میراث معنوی ثبت شده ملی اگر چه در برخی از رشته ها مانند تعزیه خوانی، نقالی و … ازقدمت و ارزش زیادی برخوردار بوده و مستلزم ثبت ملی و جهانی هستند ولی برخی از پرونده های ثبت شده، ضرورت چندانی نداشتند و شاید بهتر بود، وقت، انرژی و بودجه ای که برای هر یک از آثار ثبتی معنوی در نظر گرفته شد صرف ثبت حریم آثار تاریخی و یا املاک میراثی می شد تا اتفاقاتی از جمله تجاوز به حریم مسجد فخرالدوله، موزه مقدم، باغ نگارستان و … حداقل کمتر اتفاق می افتاد و یا خانه هایی که از نظر معماری و تاریخی دارای ارزش ثبتی هستند؛ برای نجاتشان از خطر تخریب ثبت ملی می شد.

بعبارت ساده تر گروهی از کارشناسان و باستان شناسان معتقدند که زمانی که هرروزه خبری از تخریب یک بنا یا محوطه باستانی در رسانه ها منتشر می گردد ثبت آثاری چون آلوی برغان و مواردی از این دست چه حاصلی دارد؟!

اما باید توجه داشت در سازمان عریض و طویل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، بخش های مختلفی هستند که هرچند تماما زیرمجموعه یک ساختار می باشند و بودجه و اعتبارشان را از همان سیستم دریافت می کنند و هرچند این بخشها، واحدهای مکمل و همکار یکدیگر هستند. اما در نهایت هرکدام دستورالعمل و شرح وظایف متفاوتی دارند. حال اگر بخشی که متولی حفاظت و احیا می باشد اما بنا به دلایل قانونی و کمبود بودجه نمی تواند وظیفه خود را بدرستی انجام دهد نمی بایست انتظار داشته باشد تا بخشهای دیگر نیز بیکار بنشینند.

پژوهشکده باستان شناسی وظیفه مدیریت و برنامه ریزی کاوش های علمی و نجات بخشی را در محوطه های باستانی ایران دارد. آنهم گاه بصورت گمانه زنی برای تعیین حریم یا لایه نگاری و گاه بصورت یک کاوش گسترده و دقیق در طی چندین فصل حفاری. اما همگان شاهد بوده ایم که همواره به دلیل گستردگی جغرافیای ایران، پراکندگی محوطه ها و تپه های باستانی، تعداد بیشمار محوطه ها، کمبود دائمی بودجه برای تجهیز کارگاه و دستمزد گروه های کاوش و مواردی از این دست. کاوش ها در مقایسه با آمار محوطه ها بسیار ناچیز بوده اند.

حال بحث بر سر اینست که اگر باستان شناسان به دلیل ضعف عملکرد پژوهشکده گلایه مند باشند شاید منطقی و قابل توجیه باشد اما اگر انتظار داشته باشند کسانی که وظیفه شناسایی و ثبت میراث معنوی برعهده آنهاست بیکار نشسته و هیچ کاری نکنند غیرقابل درک است.

از دیدگاه نگارنده افراد مسئول ثبت میراث معنوی که بصورت پیگیر و مداوم در حال تکمیل پرونده های آثار ناملموس ایران برای ثبت در فهرست یونسکو هستند، دقیقا دارند کارشان انجام می دهند آنهم بدرستی. مشکل از افرادی است که بنا به هزار و یک دلیل قادر نیستند در بخشهای دیگر کار خود را بخوبی انجام دهند و انتظار دارند که دیگران نیز همپای آنها بیکار بنشینند.

رضا صبوری / باستان شناس