هیتیت – بخش 3 – هاتتوشاش

هیتیت ها بعنوان اولین قومی که موفق گردیدند در آناتولی دولت یکپارچه و سازمان یافته را ایجاد نمایند، شناخته شده اند. هیتیت ها هاتتوشاش را در منطقه ای کوهستانی در مناطق مرکزی آناتولی به پایتختی خود برگزیدند. هاتتوشاش در فاصله 82 کیلومتری جنوب غربی شهر چوروم کنونی در محلی که امروزه بغاز کوی نامیده میشود، بنا گردیده است.

تاریخ ثبت هاتتوشا در فهرست میراث جهانی یونسکو : سال 1986 میلادی

شماره ثبت در فهرست : 377

ضوابط و معیارهای ثبت براساس مواد : (I), (II), (III), (IV)

دسته بندی : میراث فرهنگی

براساس شواهد و مدارک باستان شناسی از حدود 3000 ق.م. در محل شهر هاتتوشاش سکونت و استقرار انسانی و جوامع شهری وجود داشته است. بقایای این سکونت در لایه های زیرین محل قلعه هیتیت ها بدست آمده است. همچنین آثار کلنی های بازرگانان آشوری متعلق به سده های 19 و 18 ق.م. در محل شهر سفلی کشف شده است. در واقع واژه هاتتوشاش اولین بار در اسناد مالی بازرگانان آشوری متعلق به سده های نوزدهم و هیجدهم ق.م. دیده میشود. واژه هاتتوشاش را اقوام هاتی ساکنان اولیه این شهر برگزیده بودند و به عقیده زبانشناسان ریشه در واژه هاتتوس دارد. تسلط واقعی هیتیت ها به شهر هاتتوشاش از سده هفدهم ق.م. آغاز گردید. در سالهای سده 1700 ق.م. آنیتتا پادشاه شهر کوششارا شهر هاتتوشاش را تصرف نموده و آنرا ویران کرد. براساس منابع مکتوب آنیتتا جزو اولین پادشاهان هیتیت می باشد. در حدود یکصد سال بعد شهر توسط هاتوشیلی یکم بازسازی گردیده و پس از آن تا 1200 ق.م. به مدت چهارصد سال بعنوان پایتخت امپراتوری هیتیت محل تختگاه پادشاهی هیتیت بود. 

بررسی و کاوش

اولین بار بقایای باستانی شهر هاتتوشاش در سال 1893 میلادی توسط چارلز تخییری[1] باستان شناس فرانسوی کشف و شناسایی گردید. بعدها دو محقق آلمانی به نامهای هوگو وینکلر[2] و تئودور ماکریدی[3] در کاوشهای خود به یک آرشیو بزرگی از اسناد هیتیت دست پیدا کردند. در جریان کاوشهای گسترده ای در یک محوطه وسیع از شهر هاتتوشاش 5 دوره فرهنگی مشخص گردید. 
آثار باقیمانده امروزی در محوطه باستانی بغاز کوی متعلق به دوران پادشاهی تودهالیا چهارم می باشد. و شامل حصار اصلی شهر، معابد و اقامتگاههای سلطنتی می باشد. بخش مرکزی شهر یک قلعه است. در قسمت شمالغربی قلعه معبد بزرگ و خانه های شخصی شهروندان دوران امپراتوری (شهرپایینی) قرار دارند. اما قسمت جنوب جغرافیایی نیز، شهرعلیا نامیده می شد. مجموعه قلعه، معبد و شهرهای علیا و سفلی در 1300 ق.م. توسط پادشاه وقت بوسیله قطعه سنگ های عظیم حصارکشی شده اند.

قلعه بزرگ شهر بر روی یک تخته سنگ عظیم یک تکه که دارای سطحی به مساحت 250 متر است بنا گردیده و در این قلعه اقامتگاه سلطنتی و ساختمانهای حکومتی جای گرفته اند. شهر در زمینی دارای شیب ساخته شده و در قسمت جنوبی آن شهر علیا با وسعت 1 کیلومتر مربع قرار دارد. در امتداد به سمت جنوب شهر علیا حصار سنگی دور شهر قرار دارد و مابین شهر علیا و حصار سنگی معابد و مکانهای مذهبی ساخته شده است. در ضلع جنوبی حصار شهر 5 دروازه تعبیه شده است. این دروازه ها از بلندترین نقطه شهر قابل دید هستند. در دو طرف دروازه ها اسفنکس وجود دارد و در نقاط شرقی و غربی حصار دفاعی دو دروازه وجود دارد یکی با مجسمه هایی با ترکیب اشکال شیر و انسان و دیگری با مجسمه پادشاه آراسته شده است. در جریان کاوش در محل معابد قطعات سفالی، اسلحه، تابلتهای نوشتاری و ابزار و اشیا روزمره مختلف بدست آمد. یکی دیگر از نتایج کاوشهای باستان شناسی در محل شهر هاتتوشاش تخمین تقریبی جمعیت این شهر بود. محققین براساس ابنیه موجود در زمان امپراتوری هیتیت برآورد کرده اند که در 1200 ق.م. و پیش از سقوط امپراتوری هیتیت، شهر هاتتوشاش بین 40000 الی 50000 نفر جمعیت داشته است. پس از سقوط هیتیت ها در 1200 ق.م. تا سال 800 ق.م. هاتتوشاش به مرور خالی از سکنه شده است ولی در سال 800 ق.م. مجددا توسط اقوام فریگی در هاتتوشاش سکونت برقرار گردیده است.

نقش برجسته مربوط به تودهالیا چهارم

بقایای امروزی هاتتوشا در منطقه بغاز کوی

پی نوشت ها :

[1] Charles Texier

[2] Hugo Winckler

[3] Thedor Makridi

منابع :

“The peaks and troughs of Hittite”. Universiteit Leiden Research

Ünal, Ahmet (1997). “Hitit Metinlerinde Eski Asur Ticaret Kolonileri Çağıyla ilgili Kayıt ve Anımsamalar”. Archivum Anatolicum. Ankara Üniversitesi. 3 (1), s. 341-356.

Sir Gavaz, Özlem (2014). “Hitit Öncesi Anadolu’nun Siyasi Durumuna Genel Bir Bakış”. Çorum Kültür Sanat. Çorum İlk Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, 15, s. 38-46.