سفال و سفالگری دوران اسلامی آناتولی / بخش 1

سفال و سفالگری در آناتولی از قرون 8 و 9 میلادی آغاز گردید. در این دوران سلاجقه روم بعنوان میراث داران سلاجقه بزرگ سبک های هنری سفالگری سلجوقیان را در آناتولی جاری نمودند.

گفته می شود سفال ایزنیک دوران عثمانی بگونه ای ریشه درسفالگری دوران سلاجقه آناتولی دارد، که از آن میان می توان به آجرهای لعابدار و سفالینه های تک رنگ دوران سلجوقی بعنوان پایه و اساس سفال ایزنیک اشاره نمود. رنگ های مورد استفاده این دوران فیروزه ای، آبی کبالتی، بادمجانی و سیاه است. در نمای بناها با استفاده از آجرهای لعابدار و بدون لعاب طرح هایی بصورت افقی، عمودی و مورب اجرا می گردید، و آجرهای لعابدار اغلب دارای رنگهای یاد شده بودند.

سلاجقه روم تکنیک جدیدی را نیز بنیانگذاری نمودند که موزائیک کاری بود. اغلب طرحهای هندسی در جداره بناها که با خطوط کوفی نیز همراه بود بوسیله تکنیک موزائیک کاری انجام می پذیرفت. در این تکنیک نیز که تا نیمه های قرن 16 میلادی تداوم داشت از همان رنگ های چهارگانه فیروزه ای، آبی کبالتی، بادمجانی و سیاه استفاده می گردید.

علاوه بر موارد ذکر شده در معماری عموم و تزئینات کاخ ها از روش های دیگر و سفالینه های متفاوت دیگری نیز در جهت تزئین بناها استفاده می گردید، سفال مینایی، سفال با تزئین زیرلعاب و سفال با لعاب شفاف از جمله این موارد هستند.

از موارد شاخص استفاده شده از سفال مینایی می توان به کاخ علاالدین در قونیه اشاره نمود. سفال مینایی مورد استفاده در کاخ علاالدین دارای رنگ های ارغوانی، سیاه، سبز، آبی، قهوه ای، قرمز و فیروزه ای است. در این روش سفالگری در بسیاری موارد طرح های تزئینی در زیر لعاب قرار داشتند و اصطلاحا با روش تزئین زیرلعاب کار می شدند. و بخش محدودتری نیز به حالت بالعکس یعنی طرح تزئینی بر روی لعاب اجرا می گردید. و برای بار دوم به کوره برده میشدند. موتیف اصلی در این قبیل سفالینه ها تصاویر مینیاتوری از زندگی در محیط کاخ ها می باشد.

از بهترین نمونه های استفاده از سفال با تزئین زیرلعاب در رنگ های فیروزه ای، کبالتی، ارغوانی، سبز و سیاه می توان به کاخ قبادآباد اشاره نمود. در این روش ابتدا طرح ها در رنگ های مورد نظر اجرا گردیده و سپس با روکشی از لعاب شفاف پوشانیده و درون کوره قرار می گرفتند. موتیف ها اغلب گیاهی، انسانی و حیوانی بوده اند.

برای سفالینه های درخشان با لعاب شفاف نیز مجددا می توان کاخ قبادآباد را بعنوان بهترین نمونه معرفی نمود. در این روش سفالگری برای ایجاد طرحهایی با رنگهای زرد و قهوه ای از پودر فلزاتی چون نقره و مس در لعاب سفال استفاده می نمودند، این سفال ها نیز در دو مرحله برای پخت داخل کوره قرار می گرفتند. موتیف های بکار رفته در این روش تزئین سفال همانند سفال با تزئین زیرلعاب شامل موتیف های گیاهی، انسانی و حیوانی است.

در دوران سلاجقه روم در جریان ساخت بناها و استفاده سفال در جهت تزئین آن از تمامی روش های تزئین یاد شده در شکل و قالب سفالهایی با اشکال مربع، شش ضلعی، مثلث، ستاره و سایر موارد استفاده فراوان گردید. سفالگری و کاشی سازی در آناتولی اگرچه با سقوط سلاجقه و آغاز دوران بی لیک ها وارد مرحله ای تازه گردید و بعدها در دوران عثمانی ها طرح و تزئینات و روش های ساخت تفاوت پیدا نمود اما همواره در تمامی این دوران ها بعنوان یکی از عناصر اصلی تزئین بناها مورد استفاده هنرمندان آناتولی مورد توجه ویژه قرار داشت.