مرمت ابنیه تاریخی / ترک در بنا و تغییر شکل ساختمان

عارضه، تظاهر خارجي و محسوس عدم تعادل ها مي باشد. عارضه ها، بصورت تغيير شكل ها و يا تركها و يا توأما، در سازمان ديواره اي ظاهر مي شوند.

 

 

بصورت ترك عارض مي شود كه ديواره دچار گسستگي شده، گسيختگي در مصالح آن بوجود آيد و زماني تواما (تغيير شكل) و (ترك) ظاهر مي شود كه سازه ها همزمان دچار تغيير شكل هندسي شده، گسيختگي در توده مصالح آن بوجود آمده باشد.

گاهي عوامل مخل، عوارضي يك دست تغيير شكل و ترك بوجود مي آورند. اين حالت در حركتهاي يكنواخت، نظير حركت آرام و يك دست لغزش زمين در عمق نسبتا زياد، حادث مي شود و زمانيست كه عامل مخل تاثير خود را بطور يكنواخت بر كل نظام ساختماني وارد مي سازد.پديده هاي تغيير شكل و ترك، با تغيير طبيعت سازه ها و محيط به گونه هاي خاص و متفاوتي متظاهر مي شود براي مثال تظاهر ترك ها به هنگام نشست شالوده سريع است در حاليكه به هنگام چرخش، تركها ديرتر خود را نشان مي دهند. گرچه اين ضايعه نشانگر حالت خطرناك فروريختگي مي باشد. در حالت خرد شدگي، در عناصر ساختماني با مقاطع محدود، مانند ستون ها، پيل پايه و سر جرزها، تركها در آخرين مراحل پيشرفت عدم تعادل تظاهر مي كند و اين زمانيست كه هيچگونه تأملي براي پيشگيري هاي لازم جايز نيست.

 

طبقه بندي عارضه در بنا (با تأكيد بر مبحث ترك)

همانطوريكه در مبحث بيماري شناسي بنا ذكر گرديد، عارضه: تظاهر محسوس و خارجي عدم تعادل در كالبد بنا است. يعني، پس از آنكه عامل مخل موجب عدم تعادل در بنا گرديد، عارضه خودنمايي مي كند. عارضه، خود را به صورت هاي مختلف نشان مي دهد تغيير شكل، تغيير رنگ، تغيير حجم، شكستن، ترك برداشتن، مو برداشتن، تغيير فرم، گنديدگي (ناشي از عوامل بيولوژيكي) و… نمونه هايي از عارضه در بنا به شمار مي روند. براي تشخيص عارضه و به دنبال آن درمان بنا، پيمودن گام هاي زير ضروري است :

1- زمينه پيدايش: در اولين گام، طراح بايد زمينه هاي پيدايش و علل بروز عارضه در بنا را بررسي نمايد. بدين معني كه مشخص نمايد چه علت و يا عواملي به عنوان عامل مخل در بنا عمل كرده است تا پس از گذر از مرحله عدم تعادل، عارضه آشكار شده است.

2- محل پيدايش: در گام بعدي، محل وقوع عارضه بايد دقيقا بر روي بنا مشخص و به روش هاي فني ضبط گردد. براي مثال عارضه مي تواند در نازك كاري، اجزاء باربر، اجزاء جدا كننده، اجزاء مهار كننده و… خودنمايي نمايد.

3- زمان پيدايش: سپس زمان وقوع عارضه در بنا از نقطه نظر تازگي و كهنگي بايد مشخص گردد. اين وجه از كار از اهميت خاصي برخوردار است. در واقع در اين گام، طراح مرمت با توسل به شيوه هاي فني و با اتكا به تجارب خود، مشخص مينمايد كه عارضه مورد بررسي جديد است يا كهنه.

4- روند: در نهايت، شناسايي روند تحولات عارضه طي گذشت زمان، از لحاظ بروز آسيب بايد در دستور كار طراح مرمت قرار گيرد. در اين گام، در طول زمان، عارضه به محك تجربه گذاشته و پيشرفت آن مورد بررسي واقع مي شود. نصب شاهد گچي، نمونه اي از تاثير عامل زمان در امر تشخيص عارضه محسوب مي گردد

براي تبيين بيشتر پديده عارضه در بنا، مبحث ترك ها كه نمونه اي از عوارض رايج در بناهاي قديمي است ذيلا مورد بررسي قرار مي گيرد

الف- در رابطه با علل بوجود آمدن ترك، عوامل مخل متعددي مي تواند تاثير گذارند. ترك خوردگي، كه يك عامل فعل و انفعالات فيزيكي يا شيميايي است بر طبق جدول زير اثرات خود را بجا مي گذارند.

 

 

طراح مرمت كار بايد روند به وجود آمدن ترك در بنا را مشخص كرده، تا بتواند با تشخيص عامل مخل و به دنبال آن، به درمان موضع آسيب ديده اقدام نمايد

ب) ترك در بنا، مي تواند در قسمت هاي زير اتفاق بيافتد:

• -حدفاصل سقف با ديوار
• -بين زمين و سازه بنا
• -در نقاطي كه توزيع بار و نيرو يكنواخت نيست
• -در مرز همجواري سطوح متقاطع (كنج ها)
• -در مرز همجواري مواد و مصالح متفاوت ساختماني (چوب، اهن و گچ)

ج) قدمت يا تازگي ترك در بنا براي تشخيص دقيق عارضه و تحليل آني آن از اهميت والايي برخوردار است. براي تشخيص يك ترك نو از كهنه جدول زير راهنماي نسبتا خوبي است.

 

در بررسي اوليه ترك، اگر داخل ترك خاك گرفته و سياه باشد، مي توان استنباط كرد كه ترك فعال نيست و شايد بر اثر يك حادثه در زمان خاصي به وجود آمده و سپس متوقف شده است.

اما اين بررسي نمي تواند موثق باشد، زيرا انحرافات و تغيير شكلها در بناهاي قديمي بطيء است و امكان كثيف شدن و دود گرفتن ترك حتي در زمان فعاليت آن نيز وجود دارد، بويژه كه با آلوده شدن هواي اكثر شهرها، اين پديده بيشتر مشاهده مي گردد. بنابراين بايد بررسي هاي علمي با استفاده از دستگاه هاي مدرن براي شناسايي دقيقتر آن انجام شود. اما اگر اين ابزارهاي مدرن به عللي در دسترس نباشد، كارشناس مرمت بنا مي تواند با علامت گذاري بر روي تركها حركتهاي بعدي آنها را ثبت كند.

د) در تشخيص علل عارضه ترك، تحليل زماني ترك كمك مهمي به طراح مرمت كار مي نمايد.

بدين معني كه از اين طريق مي توان زنده يا مرده بودن ترك را معلوم كرد. براي رسيدن به يك چنين تحليلي، مرمت كار معمولا از شاهد يا شاهد گچي استفاده مي نمايد.

انواع شاهدها عبارتند از: گچ، شيشه، چسب و شيشه و انواع شاهدهاي پيش ساخته كه بر حسب

ضرورت به كار مي رود. شاهد گچي رايج ترين شاهد است.

براي به كارگيري شاهد، رعايت نكات زير ضروري است :

1. برداشتن لايه هاي اضافي.
2. نصب شاهد گچي در بدنه اصلي جسم مورد بررسي.
3. زدودن دوده و گده خاك و مواد زايد به وسيله فرچه و فشار هوا از محل نصب شاهد.
4. مرطوب كردن محل نصب شاهد تا آب موجود در ملات گچ را به خود جذب نكند. در غير اين صورت ترك حاصله از خشك شدن سريع گچ، مرمت كار را به اشتباه مي اندازد.
5. شاهد گچي، در مقابل درز ميان ترك بايد نسبت به دو تكيه گاه خود نازكتر و كم حجم تر باشد.
6. ملات گچ بايستي از نوعي باشد كه با از دست دادن آب ترك مويي برندارد.

 

روش شاهد گذاري

يكي از اين روشها شاهد گذاري است. بر روي ترك علايمي گچي يا شيشه اي در داخل و خارج ساختمان قرار داده مي شود. براي اين علامات غالبا از گچ استفاده مي شود. (انتخاب مصالح شاهد بستگی به عوامل جوي داخل و خارج بنا دارد.) ابعاد شاهد به طول cm 20 ، عرض cm 10، و ضخامت cm 2، است كه براي دقت بيشتر، آن را به صورت دم چلچله اي مي سازند. 

 

 

روش اجراي آن به اين صورت است كه محل ترك را از داخل تميز و محل شاهد را كمي زبر و مرطوب مي كنند تا قدرت چسبندگي آن افزايش يابد. تعداد اين شاهدها بستگي به نوع ترك و كيفيت نهايي مورد نظر ما دارد. در كنار كار جدولي تهيه و هر ماه يك بار، بر اساس شماره شاهد، تغييرات آن در جدول ضبط ميشود.

 

 

سپس بر اساس اين جدول منحني پيشرفت ترك را ترسيم ميكنيم. پس از مدتي ميتوان بررسي كرد كه ترك فعال (در حال پيشروي) است يا غير فعال (متوقف). آن گاه توجه ميكنيم كه در صورت فعال بودن، چه عواملي در آن دخيل هستند. سپس به اقتضاي نياز مرمتي بنا، اقدامات و راه حلهاي متناسب را بر ميگزينيم. در بررسي منحني پيشرفت ترك، ملاحظه مي كنيم كه ترك از بخش فوقاني ساختمان رو به پايين است و شدت آن هر ماه بيشتر شده و سريعا بخشهاي تحتاني را نيز تحت تاثير قرار داده است. اين بررسي نشانگر وجود ضايعه بر اثر رانش در بخشهاي فوقاني بناست. اما اگر در همان ماه اول، تمام شاهدها گواه پيشروي ترك باشند، نتيجه مي گيريم كه پي نشست كرده است.