زیست بوم گیاهی

گیاه (Plant) در زیست شناسی معمولا” به یک موجود زنده درحوزه رده بندی گیاهان اطلاق می شود. شاید در کاربردهای روزمره این واژه آنچنانکه درذیل تعریف شده بکار نرود. 

تعریف دیگر گیاه که گسترده تر (فراگیرتر) می باشد، عبارت است از هرچیزی که فتواتوتروف می باشد- یعنی غذای خودش را از مواد خام غیر آلی و نور خورشید تولید کند. برای فردی که بر نقش خاصی که گیاهان در یک اکوسیستم بازی می کنند متمرکزشود این تعریف غیر منطقی نیست .اما در بین فتواتوتروپها ، پروکاریوتهایی ( پیش هسته) مخصوصا” باکتریهای فتواتوتروپ و سیانوفیتها وجود دارند. سیانوفیتها را گاهی اوقات ( به دلایل خوبی) جلبک های سبز– آبی می نامند.در اینجا این مشکل بوجود می آید که بیشتر مردم از جمله گیاه شناسان قارچ خوراکی را گیاه می نامند اگرچه قارچ خوراکی اندام باردهی قارچ می باشد ( حوزه قارچها)، و اصلا” فتواتوتروپ نبوده، بلکه گندخوار( saprophytic) می باشد. و بیش از چند گونه گیاهان گل دار، قارچها و باکتریها وجود دارند که انگلی هستند. 

1- جذب پرتوها: دو دسته از پرتوهای خورشیدی تأثیرات چشمگیری بر بدن انسان و سایر جانداران باقی می‌گذارند. یکی از آنها پرتو مادون قرمز و دیگری پرتو ماوراء بنفش است. 

احساس آرامشی را که انسان در سایه، به ویژه در سایه یک درخت احساس می‌کند، تا حدی مربوط می‌شود به جذب پرتوهای مادون قرمز خورشید توسط درخت (ناگفته نماند که که پرتوهای مادون قرمز با طول موج بلند خود خاصیت گرمازایی دارند) و مقداری نیز به دلیل جذب پرتوهای ماوراء بنفش صورت می‌گیرد. امروزه تأثیرات پرتو ماوراء بنفش بربافت سلولی گیاهان و جانوران و همچنین خاصیت گندزدایی آن به خوبی روشن شده است. بنابراین نقش درختان در حمایت از انسان و سایر جانداران در برابر آفتاب سوزان به خوبی روشن می‌شود.

2-  جذب گرد و غبار: درختان به سبب پراکندگی شاخ و برگ خود بر تمام زوایا و سطوح، همچون یک گردگیر عمل می‌کنند. اگر درخت را به دقت نظاره کنیم، می‌توانیم تنه آن را به جای دسته و شاخ و برگ آن را به جای پرهای روی یک گردگیر معمولی که در خانه بکار گرفته می‌شود، تصور کنیم. با این ویژگی، درختانی که در خاک ثابت مانده‌اند، به منزله یک گردگیر کاشته شده در زمین نقش خود را ایفا می‌کنند. طی بررسی‌های به عمل آمده یک هکتار از فضای سبز که حدوداً ۲۰۰ درخت در آن کاشته شده باشد تا ۶۸ تن از گرد و غبار را در هر بارندگی در خود جذب می‌کند. کاملاً واضح است که با وجود چنین درختانی زدودن ۶۸ تن گرد و غبار، رایگان خواهد شد. در صورتی که بدون این درختان باید هزینه بسیاری را برای این کار اختصاص داد.

3- تولید اکسیژن هوای مورد نیاز انسان در روز حدود ۱۵ کیلوگرم است. درحالی که جذب غذای مورد احتااج وی به آب ۵/۱ کیلوگرم و غذا ۵/۲ کیلوگرم می باشد.از این مقدار هوای سالم که به بدن انسان وارد می شود ۷۸ درصد آن را نیتروژن و ۲۱ درصد آن را اکسیژن تشکیل می‌دهد. گازهای دیگر مانند گاز کربنیک، نئون و هلیوم به همراه اکسیدهای ازت و گوگرد مقدار بسیار ناچیزی از وزن هوا را تشکیل می‌دهند.مثلاً گاز کربنیک ۰۳ %گاز کربنیک سریعاً به مرگ انسان منتهی می‌شود. تأکید می‌شود که مقدار زیادی از اکسیژن آزاد شده در طبیعت از طریق فضای سبز تولید می گردد. حال اگر درخت و فضای سبزی وجود نداشته باشد مشکل انسان در رابطه با وجود گازکربنیک در هوا و کمبود اکسیژن به خوبی نمایان می‌شود. علف‌ها و چمنزارها اگر چیده و کوتاه نشوند سطح سبز زیادی را به وجود می‌آورند. مثلاً یک متر مربع چمن چیده(بریده) شده به ارتفاع ۳-۵ سانتیمتر دارای ۶تا۱۰ مترمربع سطح سبز است. در صورتی که همین چمن در حالت کوتاه نشده در هر متر مربع دارای ۲۰۰متر مربع سطح سبز است. براساس این محاسبه تنها ۵/۱ مترمربع چمن کوتاه نشده می‌تواند به اندازه یک انسان در یک سال اکسیژن تولید کند.
4- تولید فیتونسید: بررسی‌های دانشمندان علم محیط زیست نشان می‌دهد که درختانی مانند گردو، کاج، نراد، بلوط، فندق، سروکوهی، اکالیپتوس، بید، افرا، زبان گنجشک و داغداغان از خود ماده‌ای به نام فیتونسید در فضا رها می‌سازند که برای بسیاری از باکتری‌ها و قارچ‌های تک سلولی و برخی از حشرات ریز اثر کشندگی دارد. در عین حال تولید چنین موادی توسط درختان بر روی انسان اثر فرح بخشی دارد. دلیل این امر را دانشمندان چنین بیان می‌کنند:مغز انسان از دو نیمکره چپ و راست تشکیل شده است. نیمکره راست در تنظیم احساس غریزی و طبیعی انسان مانند احساس محبت، خواب و نیازهای دیگر طبیعی نقش دارد. در حالی که نیمکره چپ، وظیفه به نظم کشیدن کارهای مکانیکی انسان مانند تنظیم وقت و سروقت حاضر بودن را بر عهده دارد. انسان شهرنشین به دلیل درگیری در کارهای روزمره و شرایط محیط زیست شهری به مراتب کار بیشتری از نیمکره چپ خود می‌کشد که این امر موجب اختلال بین دو نیمکره مغز و در نتیجه عملکرد طبیعی مغز انسان می‌شود. دانشمندان پی برده‌اند که درختان به سبب رهاسازی مواد شبیه فیتونسید می‌توانند تعادل بین دو نیمکره مغز را به خوبی برقرار ساخته و حالت طبیعی و آرام بخشی را به انسان ارزانی دارند. بنابراین نقش آرام‌بخشی درختان و فضای سبز به خوبی نمایان است
5-  تعدیل آب و هوا:درختان با تعریق و تعرق خود نقش حساسی در کاهش دمای میکروکلیما و افزایش رطوبت نسبی هوا ایفا می کنند. دمای یک هکتار فضای سبز در مرداد ماه تا ۵/۴ درجه کمتر از فضای مجاور خالی از درخت است. به همین نحو رطوبت نسبی درون یک فضای سبز تا ۱۱ درصد بیش از محیط خارج اندازه گیری شده است. با تعدیل دو پیراسنجه یاد شده، فضای سبز، میکروکلیمایی به وجود می‌آورد که آسایش فیزیکی مناسبی برای زیست انسان در پی دارد

6- مؤثر در کاهش آلودگی صدا:در حالی که آلودگی هوای تهران یا آلودگی جویهای سیاه رنگ و گندیده قابل رؤیت است. بسیاری از شهروندان تهرانی جنجال هیاهوی اطراف خود را آگاهانه یا ناخودآگاهانه نادیده گرفته و آن را جزئی تفکیک‌ناپذیر از زندگی شهری می‌دانند. صدای گوش خراش فروشندگان دوره‌گرد با بلندگو، موتورسواران با سروصدا در هر ساعت از روز، اتومبیل‌ها با اگزوز ناقص و بوق‌زدن‌های بی مورد، مته‌های مختلف جهت کندن و لوله گذاری و با آسفالت خیابان‌ها، صدای بلندگوهای گوناگون، فضای شهر را با آلودگی صوتی آلوده می‌سازند. باید توجه کرد که عادت به نوعی آلودگی دلیل برمصونیت در مقابل آن نیست بلکه عادت به معنای کاهلی و هرچه بیشتر مستهلک شدن و غرق‌شدن در آلودگی است. اخطاریه اتحادیه پزشکان مبنی برآلودگی صوتی را باید جدی تلقی کرد. هرصدای نا خواسته‌ای که به گوش انسان برسد آلودگی صوتی محسوب می شود و حتا صدای موسیقی ملایمی که به طور نا خواسته از خانه همسایه به گوش برسد آلودگی صوتی به حساب می‌آید، زیرا خود مخل آسایش فرد است. عکس‌العمل انسان در برابر صدا بستگی به عوامل ذهنی مثل شدت صدا، فرکانس صدا و به عوامل عینی مانند مقبولیت یا عدم مقبولیت فرستنده صدا دارد.صداهای ملایم عکس‌العمل‌های خاصی را در انسان پدید می‌آورد هنگامی که شدت صدا به ۷۰ یا ۸۰ دسی بل می‌رسد تأثیرات سر وصدا می تواند ایجاد کری موقتی یا دائمی کند و آن در حالی است که سلول‌های گیرنده گوش به طور شدیدی در معرض صدا قرار گیرند. این تأثیرات بر انسان به طور مستقیم صورت می‌گیرد. تآثیرات غیر مستقیم صدای ناخواسته بر انسان غیر قابل لمس است. بی خوابی، پاره شدن افکار، کم حوصلگی، عصبی بودن، بروز بیماری‌های روانی، از عوارض صداهای ناخواسته است. سبک‌شدن خواب ـ کاهش زمان خواب عمیق که جزء آلودگی‌های ناخودآگاه هستند. کاهش مدت رویا ـ پریدن از خواب بر اثر صداهای ناهنجار که آلودگی آگاه شمرده می شوند. واکنش‌های فوق به وسیله آلودگی صوتی معادل ۴۰-۵۰ دسی بل ایجاد می‌شود و حاصل این واکنش‌ها بدون تردید، کاهش بازده قدرت فکری و جسمی را در پی دارد.
۷) کاهش آلودگی صوتی غیرقابل تحمل: که خود موجب انحراف سیستم اعصاب حرکتی شده که در نتیجه این اختلال بر کل بدن مؤثر است. این جریان موجب بروز یک سلسله واکنش‌های احساسی می‌گردد. مانند اختلال در حرکت معده پیدایش تومور در معده و روده، درد اعضاء درونی به صورت کنش و پیچش. گفتنی آنکه براساس تازه ترین مطالعات انجام شده توسط پژوهشگران فرانسوی ، بین سر و صدا و بیماری سرطان در انسان رابطه‌ای نزدیک وجود دارد. این مطالعات جدید و نتایج حاصل از آن در آخرین شماره مجله فرانسوی (پاری ماچ) درج شده است. در آنجا آمده: سر و صدای شدید و تکرار آن باعث تضعیف عمومی مصونیت بدن انسان و در نتیجه تضعیف مقاومت وی در مقابل بیماری‌های خطرناک می‌شود. بر اساس این مطالعات، سر و صدای زیاد بر ساختار هورمون‌های بدن انسان تأثیر منفی می‌گذارد و باعث اخلال در کار آنها و سپس سرطان هورمون می‌شود. امروزه دانشمندان ثابت کرده‌اند که درختان و درختچه‌ها می‌توانند در کاهش آلودگی صدا مؤثر باشند. اگرچه خود صدا ممکن است رشد گیاه را به مخاطره اندازد. کاهش رشدی در حدود ۴۱ درصد دریک مزرعه توتون که در معرض صدای شدید قرار گرفته، دیده شده است. به هر حال کیفیت کاهش صدا در درختان و درختچه‌های مختلف برحسب اندازه برگ، تراکم شاخ و برگ، نوع و بلندی درخت تفاوت دارد. با آزمایش‌هایی که به عمل آمده دیده شده که درختان و فضای سبزی که درحاشیه خیابان‌ها ایجاد شده است اثرکاهندگی بیشتری نسبت به دیوارهای صداگیر پیش‌ساخته و مصالح ساختمانی دارند. با این حساب نقش فضای سبز در کاهش آلودگی صوتی و کاهش هزینه‌های ساختمانی (دوجداره شدن پنجره ها و دیوارهای بلند) و زیبایی شهر کاملاً مشخص می‌شود