بافت فرسوده شهرهای مدرن

بافت های فرسوده در شهرهای مختلف جهان، خصوصا شهرهای ایران یکی از معضلات و موارد مشکل دار بسیار مهم محسوب می گردند. مدیریت اصلاح بافت های فرسوده خود نیازمند تخصص است و چنانچه راهکارهای ارائه شده اصولی و منطقی طراحی و اجرا شوند می توانند شهر مزبور را به سرعت به یک مدرن شهر کارآمد و مرفه تبدیل نمایند.

 

 

یکی از عمده ترین مشکلات بافت فرسوده در جامعه ایرانی اینست که تعريف بافت فرسوده از بافت تاريخي هنوز مشخص نيست. بافت هاي تاريخي براي حفظ شدن نياز به سرمايه گذاري هايي دارد که اين تعدد تعاريف ممکن است منجر به هزينه کرد در حوزه‌هايي شود که اصلا بافت تاريخي نيست. از سوي ديگر ممکن است بسياري از مجموعه هاي تاريخي که در مسير احداث خيابانها وجود دارد از بين برود. 

بعبارت ساده گاها دیده می شود که یک محله در بافت تاریخی شهری که دارای بناهای تاریخی ارزشمندی است با لودر تخریب می گردد زیرا مالکان موفق گردیده اند تا از شهرداری تحت عنوان نوسازی بافت فرسوده مجوز اخذ نمایند و حتی تسهیلاتی بعنوان تشویق هم در اختیار آنها قرار داده شده است. در نقطه مقابل بناهایی که دارای هیچگونه قدمت تاریخی و ارزش هنری نمی باشند به اشتباه بافت تاریخی تشخیص داده می شوند و بجای نوسازی و استحکام بخشی به همان حالت نیمه مخروبه نگهداری می شوند در حالیکه اصلا ارزش چنین نگهداری را ندارند.

 

تعریف نظری بافت های فرسوده

در مصوبه شورایعالی شهرسازی ومعماری (1385)

–         مراد از فرسودگی ، ناکارآمدی و کاهش کارآیی یک بافت نسبت به کارآمدی سایر بافتهای شهری

–         پیامد فرسودگی بافت باعث از بین رفتن منزلت آن در اذهان شهروندان در اشکال گوناگون:

از جمله کاهش و یا فقدان شرایط زیست پذیری و ایمنی و نیز نابسامانی های کالبدی،اجتماعی،اقتصادی و تاسیساتی

 

تعریف  حقوقی بافت های فرسوده

 در طرح جامع تهران (1386)

        بافت های فرسوده: محدوده های آسیب پذیر شهر در برابر مخاطرات طبیعی هستند که  نیازمند برنامه ریزی و مداخله هماهنگ برای سامان یابی اند .

 لازمست به این نکته توجه شود که : فرسودگي به كالبد منحصر نمي شود؛ بلکه معرف وجود شرایطی است كه زندگی انسان را از ابعاد مختلف تهديد مي کند :

. جرايم در بافت فرسوده، بيشتر از نقاط ديگر است.

. آسیب پذیری خانه های بافت فرسوده در برابر زلزله كاملا جدی است.

. حرمت انسان در بافت فرسوده ناديده انگاشته مي‌شود.

. رشد و تربیت در بافت فرسوده با موانع جدي محيطي روبروست.

. زيرساخت هاي بافت فرسوده از متوسط شهر بسيار كمتر است.

. فقر اقتصادي در بافت هاي فرسوده، توان مشاركت و نظارت مردم را سلب می کند.

بعبارت دیگر فرسودگی تنها در ساختار معماری خلاصه نمی شود بلکه در تمام شئون زندگی مرمدمان ساکن بافت فرسوده نمود عینی داشته و به شکل های فرسودگی امنیتی، اقتصادی، بهداشتی، اجتماعی ، فرهنگی ظاهر می گردد.

 

كالبد فرسوده

عدم دسترسي درون بافت

فقدان تاسيسات زيربنايي مناسب

مشكلات زيست محيطي

كمبود امكانات گذران اوقات فراغت

فقر و محروميت

– تشدید معضل فرسودگی و افزایش روزافزون حجم فیزیکی و ابعاد غیر فیزیکی آن

– خسارات ناشی از خطر احتمالی وقوع زلزله

     (زلزله در پايتخت = فلج شدن دولت و كشور)

– لزوم پاسخ گویی مدیریت اجرایی کشور و مدیریت شهری به حل معضل جدی بافت فرسوده (یکی از جلوه های کارآمدی نظام، تدبیر برای مواجهه با آن)

– تحقق عدالت اجتماعی در کشور و رفع محرومیت

– استفاده از پتانسیل های شهر در جهت ایفای نقش فراشهری  و توسعه شهر

– هویت بخشی به شهر و زیبا سازی سیمای آن

♦ بافت فرسوده در ابعاد مختلف مانع بهره وری بهینه شهر

 (ارتقاء بهره وری شهر یکی از مهمترین اهداف مدیریت شهر)

 

شناخت و تبیین مسئله

1. بافت های شهری دارای میراث تاریخی و فرهنگی (بافت قدیم)
2.  بافت های شهری معمولی فاقد میراث ویژه تاریخی و فرهنگی
3.  بافت های فرسوده روستایی- شهری
4.  بافت های حاشیه ای (خودرو)

♦    هریک از انواع بافت های فوق در مقیاس های گوناگون (بلوک، محله، ناحیه و …) دارای مسائل خاص خود بوده و از ویژگی های متفاوتی برخوردارند.

♦    کلیه بافت های فرسوده شهری دارای خصوصیات مشترکی هستند که به طور کلی آن ها را از بافت های غیر فرسوده متمایز می سازد.

♦    کلیه بافت های فرسوده، بافت های ناپایدار هستند.

♦    این ناپایداری در وهله اول در برابر زلزله و حفظ ایمنی شهر است.

♦          بافت فرسوده به بافتی از شهر اطلاق می شود که ارزش های شهروندی آن کاهش یافته و ساکنان آن از شرایط زندگی در محل خود رضایت و ایمنی خاطر نداشته و نیازهای اساسی آنها بر آورده نمی شود.

     بنابراین فرسودگي به كالبد منحصر نمي شود؛ بلکه معرف وجود شرایطی است كه زندگی انسان را از ابعاد مختلف تهديد مي کند.

 

ابعاد قابل توجه مسئله:

1. ابهام در شناخت مفهوم
2.  فقدان رویکرد مناسب
3. خلاء چارچوب  و مبانی نظری روشن
4. نبود برنامه راهبردی-اجرایی نوسازی
5. ضعف مدیریت دراجرا

نا سازگاری در مناسبات ابعاد فوق بایکدیگر

(عدم وجود یک تفکر سیستمی)

 

---

 

مقاله شماره 1 مرتبط جهت استفاده دانشجویان و محققین :

Assessment of old structural texture of Ghale Abkooh
in Mashhad

تالیف :

Mohammad Reza Mabhoot
Faculty Member of Architecture and Urbanization Group of Khavaran University, Mashhad, Iran

مقاله شماره 2 مرتبط جهت استفاده دانشجویان و محققین :

 

Revitalization of Urban Old Texture (Case Study: Sarerbagh
Neighborhood of Shiraz Metropolis)

تالیف :

Soosan Abdollahi1
, Hamidreza Saremi
2
, Hadi Keshmiri3

1
(Architecture & urban planning Department, Science and Research branch, Islamic Azad University,
Boroujerd, Iran)
2
(Professor Department of Art and Architecture, Tarbiyat Modares University, Tehran, Iran)
3
(Professor Department of Art and Architecture, Azad University, Shiraz, Iran)