درآمدی بر مقدمات زبان شناسی

علمی که تغییرات زبان را دنبال می کند علم زبانشناسی است و علم زبانشناسی باید : 1-تحولات یک زبان را بشناسد / 2- قواعد حاکم بر آنها را بشناسد.

زبانشناسی سعی میکند تا قوانین و قواعدی بدست آورد که بتوان با آن هر زبانی را تجزیه و تحلیل کرد و قواعد ساختاری آن را بدست آورد .

تعریف زبان : زبان یک نهاد اجتماعی است که برای رفع نیاز که نیاز برقراری ارتباط است بکار برده می شود و چون موجودات زنده و زیربنای جامعه در حال تغییر است زبان نیز همیشه در حال تغییر است و شکل ثابتی ندارد .

 زبان دو تا نمود دارد :   1-نمود ملفوظ (گفتاری )     2- نمود مکتوب (نوشتاری )

به نمودهای زبانی نشانه هم  گویند

تعریف نشانه : یک چیز مادی که با حواس ما قابل مشاهده است وبه معنا ومفهومی غیر ازمعانی خود دلالت دارد.

هر نشانه دو وجه  دارد :  1- صورت   2- معنا   ( بین صورت و معنا رابطه برقراراست )

ارتباط نشانه ها دارای طبقات زیر هستند :

1 – اگر رابطه صورت و معنا شباهت باشد نشانه تصویری گویند :  عکس و صاحب عکس

2 – اگر رابطه صورت و معنا از طریق علت و معلولی باشد نشانه طبیعی یا عقلی گویند :  از دود به آتش پی بردن /جای پا بر رونده دلالت می کند

3 – ابتدا این نشانه وجود نداشته بعدا” تعدادی افراد جمع شده و آنرا بصورت قراردادی بعنوان نشانه بکار برده اند که بدان نشانه وضعی گویند : پارچه سفید نشانه صلح علامت سکوت در بیمادستانها -علائم راهنمایی و رانندگی بنابراین هر کلمه در هر زبانی یک نشانه است.

نقش ارتباطی زبان 

مهمترین و اصلی ترین نقش زبان، نقش ارتباطی آن است و آن موقعی که پیامی رد و بدل می شود. البته زبان را نمی توان اولین سیستم ارتباطی به شمار آورد زیرا اقوام و جوامع اولیه پیش از زبان از وسایل دیگری از جمله سیستم علایم، صوتهای فراخوانی و طبل و نور بدین منظور استفاده می کردند. ولی می توان گفت که بهترین ابزار و وسیله برقراری ارتباط و تفاهم سیستم گفتار است. در مورد این نقش زبان باید توجه داشت که اغلب دو طرف پیام رسان و پیام گیر همزمان و در برابر یکدیگرند. ولی گاهی ممکن است که زبان از نسلی به نسل دیگر و از عصری به عصر دیگر وظیفه ی ارتباطی خود را انجام دهد و پیام گذشتگان را دست به دست به آیندگان برساند وبدین ترتیب وسیله ی پیوند و ارتباطی میان گذشته و حال و آینده باشد و به گونه ی ابزاری برای انتقال میراث فرهنگی پیشینیان به آیندگان به کار رود. این نقش ارتباطی زبان، هم از گونه ی مکتوب آن به صورت سنگ نوشته، کتاب، لوحه ها و هم به صورت ملفوظ و شفاهی و انتقال سینه به سینه دریافت می شود.

نقش های جانبی زبان 
علاوه بر نقشهای برقراری ارتباط و بیان اندیشه و زیبایی آفرینی از زبان اطلاعات دیگری نیز به همراه نقش های یاد شده به دست می آید. مثلا از سخن گفتن هر کس می توان اطلاعاتی درباره ی جنس، جوانی و پیری، وضع مزاجی، مکان جغرافیایی تولد و رشد، حالت روانی، سابقه ی آشنایی گوینده با مخاطبش و حتی در بعضی از موارد طبقه ی اجتماعی او هم به دست آورد. 

رابطه زبان وخط 
خط نشانه محسوس و دیداری نظام ذهنی زبان است و به عنوان ماده ای که نظام های آوایی را در خود منعکس می سازد با زبان ارتباط می یابد. از این رو، زبان که یک پدیده ی ذهنی واحد است دو تظاهر و نمود مادی متفاوت دارد که یکی گفتاری ــ شنیداری و دیگری نوشتاری است. البته کاربرد این هر دو نمود در جوامع بشری همزمان نبوده است زیرا هزارها سال پیش از ابداع هر گونه علایم خطی، زبان نشانه های آوایی را به عنوان تنها جلوه گاه مادی خود به کار می برد و تاریخچه ی پیدایش زبان را بین پانصد هزار تا یک میلیون سال پیش حدس زده اند. در حالی که استفاده از نشانه های نوشتاری و خطی پدیده ای نسبتا جدید است که حتی تاریخچه ی ابتدایی ترین صورت آن نیز از ده هزار سال فراتر نمی رود.

ارتباط زبان شناسی با علوم دیگر 
موضوع مورد بحث در زبان شناسی زبان است و در تعریف کلی زبان گفته می شود که« دستگاه گزارش اندیشه و معانی و مفاهیم است». یکی از وسایل محسوس برای این گزارش در وهله ی اول اصوات زبانی است. اصوات زبانی در حکم مواد خامی هستند که زبان از آن ها قالب های صوتی را می سازد و این قالب های صوتی را برای رساندن معانی به شیوه ای خاص ومطابق قواعدی ویژه به یکدیگر پیوند می زند. از این رو، ارتباط قابل توجهی بین این سه یعنی صوت، قواعد وقوانین زبانی (دستور) ومعنا وجود دارد. بنابراین موضوعات اصلی زبان شناسی عبارت اند از دستور، معناشناسی و آواشناسی. ولی ازاین رو از آنجا که از یکسو این علم، زبان را از دو جنبه ی نظری و علمی مورد مطالعه و بررسی قرار می دهد و از سوی دیگر علوم متعدد دیگری نیز از زبان و روشها و یافته های زبان شناسی استفاده ی فراوان می برند، زبان شناسی حوزه ی وسیعی از موضوعات را در برمی گیرد وبا علوم دیگر ارتباط می یابد. توضیح این که در جنبه ی نظری که درباره ی ماهیت زبان انسان ونظام حاکم بر ساخت آن نظریه پردازی می شود، زبان از طرفی برای دست یابی به نحوه ی تولید و سازوکار آن با فیزیک، فیزیولوژی، بافت شناسی و عصب شناسی ارتباط می یابد و از طرف دیگر چون زبان به عنوان وسیله ای برای تمیز انسان از حیوان تعریف می شود، با علوم دیگری مثل فلسفه و منطق، تاریخ، هنر وادبیات، روان شناسی، جامعه شناسی، مردم شناسی و بوم شناسی که موضوع مورد بحث آنها انسان است و از زمرۀ علوم انسانی به شمار می آیند مربوط می شود. از لحاظ علمی، نظریه های زبانی و روشها و یافته های زبان شناسی به بحث گذارده می شود واز یکسو داده های زبان شناسی برای اهداف متفاوت و حل مشکلات و مسائل زبانی از قبیل آموزش زبان، واژه سازی و فرهنگ نویسی به کار گرفته می شوند و از سوی دیگر این مسئله که چگونه می توان از تعریف ها و یافته های زبان شناسی در تحقیقات مربوط به علوم دیگر سود جست مورد بررسی قرار می گیرد. در این زمینه است که ارتباط زبان شناسی با علوم دیگر روشنتر می شود. بر اثر تلفیق اصول و مبانی زبان شناسی با برخی علوم دیگر، رشته های جدیدی در جهان دانشهای نوین و دنیای تخصص امروزی به وجود آمده است که زبان شناسی کاربردی خوانده می شود. 

معرفی کتاب :

مقدمات زبانشناسی

ناشر : قطرهنويسنده : دکتر مهری باقری

١٣٩٢, ويرايش اول, چاپ هفدهمشابك : ٩٧٨٩٦٤٥٩٥٨٠٣٧وزن و نوع جلد : ٤٠٠ گرم، نرم