مرمت آثار و اشیا باستانی با منشا آلی

گروهی از آثار و اشیا باستانی بدست آمده از کاوش های علمی باستان شناسی، اشیایی هستند که به لحاظ جنس جزو مواد آلی محسوب می گردند. اشیا استخوانی، چوبی و مواردی از این دست، جزو اشیا باستانی با منشا آلی هستند که طبیعتا نحوه مرمت، حفاظت و نگهداری آنها نیز با اشیا غیرآلی همانند فلزات و سفالینه ها و …. متفاوت خواهد بود.

 

تعدادی از عوامل مخرب در مواد آلی :

 

پوسیدگی بیولوژیکی :

در این نوع تخریب عوامل بیولوژیکی خارج باعث آسیب رساندن به مواد مختلف می شوند. مانند اثر قارچ ها و حشرات مختلف بر روی کاغذ، چوب یا پارچه، منبع تغذیه ای، نور و تاریکی با فراهم کردن محیطی مناسب جهت رشد و فعالیت این گونه عوامل در تخریب مواد مختلف نقش به سزایی دارد.

رطوبت :

مواد آلی نظیر چوب، استخوان، عاج و کاغذ و… در برابر رطوبت دچار تغییر شکل ظاهری می شوند، که این ناشی از تغییر بافت سلولی آن هاست. تغییرات رطوبت باعث انبساط و انقباض شده و در نهایت خود را به صورت تاب برداشتن، باد کردن، چروک شدن و… نشان می دهد. مواد غیر آلی (معدنی) در برابر تغییرات رطوبت خرد و تخریب می شوند.

مدفون بودن در خاک :

مواد آلی و معدنی مدفون در خاک در اثر نوع خاک و میزان رطوبت و نمک آن متلاشی می شوند. نمک های موجود در خاک باعث تجزیه مواد آلی می شود. به طور مثال، سطح شیشه در برابر خاک به سرعت فرسوده شده و تشکیل لایه های نازکی را می دهد که شبیه رنگین کمان دیده می شود.

 

مواد مناسب جهت استفاده در مرمت اشیا باستانی با منشا آلی

 

حلال ها

مایعات آلی و معدنی هستند که می توانند سایر مواد نظیر رزین، موم و چربی را حل کنند. مهم ترین آن ها الکل ها، کتون ها (مانند استون)، اترها، گروه های هیدروکربنی (مانند نفتالین و بنزن) و هیدروکربن های هالوژنه (مانند کلروفوم، تتراکلرید کربن) می باشند. از آن ها برای تمیز کردن مواد آلی نظیر پارچه و چربی زدایی فلز و یا پاک کردن ورنی نقاشی به کار می رود.

پلی وینیل استات ها

از پلیمریزاسیون آن ها ترکیباتی به دست می آیدکه از آن ها برای تولید چسب ها و تثبیت کننده ها استفاده می شود.

موم ها

دسته ای از ترکیبات آلی حیوانی یا گیاهی هستند که در دمای پایین نرم و قابل انعطاف می شوند. از جمله موارد استفاده موم، آسترگیری تابلوهای نقاشی و اصلاح سطوح است.

اسیدها

ترکیبات هیروژن دار آلی یا معدنی اند که برای از بین بردن لایه های خورنده در سطح فلز به کار می رود.

 

مرمت کاغذ

گرچه ثبات و پایداری کاغذ به مواد خامی که در ساخت آن به کار رفته بستگی دارد، لیکن با پیدایش اسید در کاغذ، دوام آن به شدت به خطر می افتد. زیرا با هیدرولیز سلولز، استحکام مکانیکی کاغذ کاهش می یابد. این خاصیت اسیدی یا در هنگام ساخت و یا به مرور زمان بر اثر عوامل محیطی به وجود می آید. مثلا زاج که برای آهارزدن کاغذ به کار می رود، ماده ای اسیدی است. یا کاغذ که ساخته شده از مواد گیاهی است در برابر گاز انیدرید سولفور حساسیت دارد و مقدار زیادی از این گاز را به خود می گیرد و در مجاورت مقادیر جزیی فلزاتی مثل آهن و مس به اسید تبدیل خواهد شد. با اندازه گیری PH کاغذ مقدار اسیدی آن معلوم می شود. این کار با استفاده از الکترود مخصوص و یا با روش عصاره گرفتن TAPPI استاندارد انجام می شود. اگر PH کم تر از 5/5 باشد، باید حتما اسیدیته از بین برود.

 

یکی از راه های اسیدزدایی کاغذ استفاده از یک قلیای ضعیف به عنوان بافر است. (بافر ماده ای است که می تواند هم اسیدها و هم بازها را خنثی نماید مانند هیدروکسید کلسیم یا هیدروکسید باریم). بدین صورت که کاغذ را در محلول آب آهک اشباع شده (هیدروکسید کلسیم) و با غلظت 15% به مدت 20 دقیقه گذاشته تا اسید خنثی شود. سپس کاغذ را 20 دقیقه در محلول بی کربنات سدیم (غلظت 2%) قرار داده و در نتیجه آهک به کربنات کلسیم (گچ) تبدیل می شود، که به صورت رسوب نرم در الیاف کاغذ باقی مانده و به صورت بافر عمل می کند. لازم به ذکر است که این روش ها اصطلاحا روش های آبی یا تر نامیده می شوند و در مورد اسناد خطی که جوهر آنان در آب حل می شود کاربرد ندارد.

به دلیل ساختار کاغذ، ممکن است آسیب های مختلفی از جمله پارگی، تاخوردگی، انواع لکه ها و … بر آن وارد شود، که هر یک روش مرمتی خاصی را می طلبد.

کاغذهایی که شکننده هستند و یا استحکام کمی دارند را دولایه کرده و یا روی یک تکیه گاه می چسبانند.برای لایه چسبانی، می توان از انواع کاغذ و یا از الیاف نایلون یا کرپولین استفاده کرد. برای این کار از چسب های متیل سلولز – پلی وینیل استات و یا از متیل سلولز و خمیرنشاسته استفاده می شود.

لکه های معمولی را در حالت خشک می توان به وسیله پاک کن، پودر پاک کن و یا دستگاه ریزگردپاش تمیز کرد. در جدول زیر انواع پاک کننده ها برای لکه های مختلف اورده شده است:

 

مرمت پارچه

پارچه با قرار گرفتن در معرض نور، گازهای مخرب موجود در هوا مانند دی اکسید سولفور و حمله حشرات مانند موریانه و بید دچار تخریب می شوند. این عوامل باعث ایجاد پارگی، چرک ها، لکه ها و از بین رفتن رنگینه های طبیعی پارچه می شود.

برای مرمت پارچه، تمکیزکاری خشک (استفاده از حلال هایی مثل تری کلرواتیلن)، مکش غبار، شستشوی خیس (در صورت ثابت بودن رنگ، می توان از حلال های صابونی، حلال چربی، اسیدهای ضعیف، آب اکسیژنه، آمونیاک و حلال های آلی استفاده کرد.) ضدعفونی و استحکام بخشی انجام می شود.

برای از بین بردن لکه چربی، روغن ومیوه می توان از محلول های قلیایی مثل آمونیاک و آب استفاده نمود. لکه های جوهر، علف ها و کپک را می توان با هیپوکلریت یا آب اکسیژنه پاک کرد. لکه های مربوط به زنگ زدگی آهن و مس با محلول رقیقی از یکی از اسیدهای استیک، فرمیک، سیتریک یا کلریدریک پاک می شود.

پارچه های آلوده به قارچ و کپک  با استفاده از روش بخوردهی با گاز تیمول یا افشانه کردن با محلول ارتوفنیل فنول ضدعفونی می شود.

---

معرفی کتاب :

 

پدیدآورندگان : نویسنده: چارلزولسن هوری , مترجم: ابوالفضل سمنانی , مترجم: فرهمند بروجنی
موضوع : اشیای هنری – نگهداری و مرمت – واژه‌نامه‌ها , چسبها , پوشش
ناشر : دانشگاه هنر
محل نشر : تهران
قطع : وزیری
نوع کتاب : تالیف
زبان اصلی : فارسی
قیمت : 12000

---

مقاله :

استفاده از سريشم حيواني بعنوان ماسك ضد حلال آلي در مرمت آثار نقاشي

نشریه :  شمسه

نویسنده : حميد جاجرمي