معماری روستایی / طرح هادی روستایی

زمانی که صحبت از روستا و بهینه سازی امکانات و شرایط زیستی روستاها به میان می آید طبیعتا عبارت طرح هادی روستا اولین چیزی است که ذهن هر فردی را مشغول می سازد. اما بدون هرگونه تعارف باید پرسید که طرح هادی روستایی نوشته شده در دهه 1360 که انصافا طرح بسیار جامع، اصولی و منطقی نیز بود، تا چه اندازه در عرصه عملی موفقیت کسب نموده است؟ متاسفانه جواب مشخص است، تقریبا موفقیتی حاصل نگردیده است.

دانشجویان رشته معماری در تمامی دانشگاههای کشور هم در مقطع کاردانی و هم در مقطع کارشناسی ناگزیر از گذراندن واحدهای درسی هستند بنام شناخت روستا و شناخت و طراحی روستا. در جریان تدریس همین دروس مباحث مربوط به طرح هادی برای دانشجویان تشریح می گردد. و در ادامه نیز دانشجویان جهت ارائه پروژه عملی روستایی را انتخاب نموده و طرح هادی آنرا مطالعه می نمایند تا در کلاس درس بصورت کنفرانس ارائه دهند.

تا اینجای کار همه چیز مرتب و اصولی است اما اگر هر گونه تعارف و رودربایستی را کنار بگذاریم و بصورت منطقی و با انگیزه خدمت به میهن بخواهیم نگاهی به روند اجرای طرح هادی از اولین روز عملیاتی شدن تا به امروز بیاندازیم، نمی توانیم سوالات بسیاری را نادیده بگیریم، سوالاتی که منشا حقیقی در ضعف مدیریت و اجرای طرح هادی روستایی دارند، سوالاتی همانند :

1- آیا وظیفه طرح هادی صرفا آسفالت نمودن راه های روستایی و کفسازی معابر است؟

2- آیا قابل قبول است که روستایی طرح هادی را گذرانده باشد اما هم اکنون نیمه متروک یا حتی متروک باشد؟

3- آیا صرف ارائه مبالغی بعنوان وام جهت تقویت ساختمانها کافی است؟ یا اینکه لازم است تا طرح معماری اصولی و منطقی برای هر روستا مطابق با اقلیم و شرایط فرهنگی ارائه شود؟

4- آیا صحیح است که کارشناس اعزام شده به هر روستا تنها یکنفر مهندس معمار باشد؟ آیا غیر از اینست که جهت جلوگیری از مهاجرت روستاها لازمست تا شرایط اقتصادی روستائیان تقویت گردد و برای اینکار کارشناسان دامپروری و آبیاری و کشاورزی باید راهنمایی کننده روستاییان باشند؟

سوالات مطرح گردیده تنها بخشی از دهها سوال مهمی است که با آن روبرو هستیم، اما در بررسی همین سوالات می توان مباحث را بدین گونه بررسی نمود :

1- ابتدا باید پذیرفت که اعزام یکنفر با درجه مهندسی معماری از سوی بنیاد مسکن به روستاها امری ناصحیح است و تجربه تمامی کشورهای موفق در این زمینه نشان داده است که برای عملیاتی نمودن چنین طرحی همواره لازم است تا یک گروه یا تیم متخصص اعزام شود.

مگر غیر از اینست که در جریان تدریس در دانشگاهها از دانشجویان خواسته می شود تا در فصل های مختلف به ترتیب شرایط جغرافیایی، اقلیم، خاکشناسی، آبشناسی، آمار جمعیتی، تیپولوژی مسکن روستایی، آمار بناهای ناپایدار، آمار بناهای نوساز، شرایط اراضی بایر و در حال کشاورزی و منابع آبی و اقتصاد روستا، دامپروری، صنایع دستی ، خدمات دولتی و آموزشی و حمل و نقل و غیره مورد مطالعه قرار گیرد؟

حال چگونه انتظار می رود تا یکنفر بتنهایی در مورد تمام موارد زیر بخوبی آمار و اطلاعات مربوطه را جمع آوری نماید و پس از پردازش آنها نقاط ضعف را مشخص نموده و در نهایت راهکار ادامه دهد؟

بعنوان مثال کارشناسی در جریان مطالعه وضعیت روستایی متوجه می شود که اولا در روستای مورد مطالعه می بایست اقدام به کفسازی معابر روستا نمود و ثانیا چون بخشی از فاضلاب خانه ها و آبهای سطحی در معابر قرار می گیرند لازمست کانال سیمانی بعنوان شبکه فاضلاب معابر طراحی و اجرا گردد. سوال اینجاست خروجی کانال کجا باید باشد؟ پاسخ طرح های اجرا شده است. کارشناسان عزیز هر کجا رود یا مسیر سیلاب فصلی دیده اند انتهای کانال فاظلاب را بدان منتهی نموده اند و گاها حتی ادامه حرکت فاضلاب به کشتزارهای روستا ختم گردیده است. آبیاری مزارع جنوب تهران نمونه ای از این دست هستند. آیا دلیل حادث شدن چنین امری عدم حضور کارشناسان محیط زیست در جریان مطالعه، طراحی و اجرای طرح هادی روستایی نیست؟

آبیاری مزارع با آب آلوده به فاضلاب