مسجد جامع شبستر

اين بنا در شهرستان شبستر واقع و اصل آن احتمالا ازدوره ايلخاني است؛ اما بازسازي هاي متعدد، صورت قديمي آن را دگرگون کرده است .

از جمله مهمترین ابنیه تاریخی و موقوفه شبستر ابنیه مذهبی می باشند. مساجد، مقابر، حسینه ها و موارد دیگر، ابنیه این گروه را شامل می گردد. در این میان مساجد نقش عمده و موقعیت قابل توجهی را دارند. و شاخصترین آنها مسجد جامع شبستر می باشد. “این بنا در شهر شبستر واقع و بنای اولیه آن احتمالا از دوره ایلخانی می باشد. اما بازسازی های متعدد، صورت کهن آنرا دگرگون کرده است” (عمرانی – اسمعیلی، 1386 : 178). در بالای در ورودی مسجد، طاق سنگی جالبی نصب شده که بر بالای آن، دو کتیبه سنگی به چشم می خورد” (کارنگ، 1351 : 5169)

در کتیبه بالا چنین نوشته شده است « وفق به تعمیر هذا المسجد جامع الکبیر در ایام جلالیه السلطان الاعظم الخاقان السلطان شاه طهماسب بهادرخان خلدالله تعالی ملکه و سلطانه عمده الحاج و الاعیان زبده التجار فی الزمان ما فی الخیرات صاحب الجود و البرکات حاجی بیرام بن آقا بابا الشبستری فی 998» البته بنظر می¬رسد حجار دچار اشتباهی گردیده و بجای 978 تاریخ 998 را ذکر کرده است چرا که سال 988 مقارن پادشاهی شاه عباس اول است نه شاه طهماسب”(افشار سیستانی، 1369 : 262). همچنین ذکر این نکته الزامی است که نوع وقف در این ابنیه یکسان نبوده بلکه در اشکال گوناگون وقف انجام گردیده است از جمله : زمین برای ساخت بنا، وقف وجه نقدی جهت ساخت بنا، وقف ساختمان کامل و تجهیز گردیده و در مواردی نیز تعمیر، نگهداری، بازسازی، نوسازی و استحکام بخشی ابنیه مذهبی را شامل می گردیده است.
با عنایت به این اصل که اغلب موقوفات در جامعه براساس نیاز روز می باشند، لذا می¬توان گفت که وجود تعداد قابل توجه مساجد در سطح شهر شبستر نشانگر اعتقادات ریشه ای مردم شبستر به دین مبین اسلام در طول تاریخ است. و در هر زمان با افزایش جمعیت و به تبع آن با گسترش سطح جغرافیایی شبستر، مساجد جدیدی با همیاری و مشارکت مردم ساخته شده است. از عمده ترین تاثیرات مساجد موقوفه شبستر در روند شهرسازی می توان به این نکته اشاره نمود که به دلیل مراجعه روزانه شهروندان معتقد شبستری به مساجد، بتدریج شرایطی فراهم آمد که فضای پیرامون مساجد مورد توجه اصناف و بازاریان قرار گرفته و در مدت زمان کمی پس از ساخته شدن هر مسجد، تعداد قابل توجهی نیز واحدهای تجاری در اطراف آن ایجاد گردید. در شهرهای اسلامی منطقه شهری که، همزمان مسجد و واحدهای تجاری داشته باشد هم دارای امنیت اجتماعی است و هم برای رفع حوائج و نیازهای روزمره مردم بسیار مناسب است. ازاینرو اینگونه مناطق مناسب برای سکونت دانسته شده و شهروندانی که در پی ساخت منازل برای خود می باشند این قبیل محله ها را برای سکونت انتخاب می نمایند، مهاجرین نیز معمولا در جستجوی منطقه¬ای برای ساخت خانه از محله¬های دارای مسجد و مغازه استقبال می¬کنند زیرا به آسانی می¬توانند در چنین محیط¬هایی سریعا جذب محیط جدید گردند. تمامی موارد فوق منجر به رشد شهر در مسیر قرارگیری مساجد مزبور می گردد. امروزه نیز مطالعه پراکندگی واحدهای تجاری شبستر به روشنی هرچه تمام نشانگر اینست که بخش قابل توجهی از واحدهای تجاری و خدماتی شبستر در پیرامون مساجد این شهر می باشند و حتی می توان اذعان نمود که مرکزیت داشتن میدان نماز شبستر و بازار شبستر به دلیل حضور مساجد جامع، مسجد محمدیه (مسجد بازار)، مسجد شبگاه و مسجد خیراب است.