مسجد جامع تسوج

در جنوب بازار و اول محله بابا هدایت تسوج یک باب مسجد تاریخی با عظمت تمام خودنمایی می کند.

این مسجد دو درب ورودی دارد یکی از مغرب که کوچک است و معلوم می شود بعدا برای رفت و آمد نسوان، تعبیه شده است. درب اصلی در وسط بازار تسوج قرار دارد که به یک خانه باغچه کوچک وارد می شود. قسمت شمالی حیاط دکاکین بازار و قسمت غربی را وضوخانه و قسمت شرقی را باز دکاکین موقوفه مسجد تشکیل می دهند. قسمت جنوبی نمای شمالی مسجد است که درب ورودی از وسط ساختمان همین جاست در دو طرف این درب دو مناره بدون کلاهک نمایان است، معلوم است بخشی از مناره ها خراب شده و آنچه باقی مانده دارای راه پله ای مارپیچ است.
در جلوی مناره غربی درخت چنار تنومندی سر به آسمان کشیده که به کناره مذکور چون چتر سایه می افکند، بر پیشانی درب ورودی فرمانی است به تاریخ 989 هجری قمری با خط ثلث برجسته که بر روی سنگ فلفلی یک پارچه ای نقر شده است که این فرمان را عده ای در کتب خود از جمله مرحوم کارنگ در کتاب آثار تاریخی و آقای سلیمی در کتاب شبستر به سلطان محمد صفوی نسبت داده اند در حالی که سلطان محمد دو سال قبل از این تاریخ فوت کرده و پسرش شاه عباس به جایش نشسته بود.
واقعیت این است تسوج پس از جنگ با عثمان پاساژ، حمزه میرزا در تعقیب سپاه شکست خوردهی عثمانی وارد تسوج می شود. در همان مسجد حمزه میرزا سخنرانی کرده پس از تمجید از خدمات و رشادت های اهالی، وعده بخشیدن مالیات را داده سپس در مراجعت از تسوج در تبریز کشته می شود. اما چون دستور قبلا صادر شده تاریخ تهیه آن به 989 می رسد وگرنه شاه عباس در عنفوان سلطنتش امکان دادن چنین دستوری را نداشت.
مسجد بیست و چهار ستون دارد. چهار ستون جنوبی اجری و بقیه سنگی و دارای پایه و سر ستون مقرنس سنگی هستند. سی و پنج گنبد آجری مسجد بر روی آنها قرار گرفته و مساحت مسجد در حدود 35 در 33 متر است. طاق ها شیوه ایلخانی و اشکال مختلفی دارند. معلوم است بنای مسجد چندبار تعمیر و مرمت شده است. یک لار در سال 1252 ه ق به امر محمدشاه قاجار تعمیر کلی یافته و بعید نیست گچ بری و مقرنس کاری طاق مدخل و طاق محراب مسجد در همین دوران صورت گرفته باشد. کلاهک مناره ها فرو ریخته و یا به علت پیش امد جنگ و غیره تکمیل آن ناقص مانده و پارهای از گنبدها ترک برداشته اند آخرین تعمیر در سال 1379 هجری شمسی و با همکاری سازمان میراث فرهنگی استان انجام یافته است.
مسجد در دو سو سرداب یا زیرزمینی هم دارد که قسمتی از آن بل خرده و شکسته آجر و کلوخ پر شده است.
کتیبه فرمان نشان می دهد که شهر تسوج اهمیت و جمعیت زیاد و موقعیت سوق الجیشی مهمی داشته که استرضای خاطر مردم آن مورد عنایت شاه صفوی بوده است. متن کتیبه چنین است:
(( فرمان همایون شرف نفاذ یافت آنکه چون همگی همت عالی نهمت همایون ما بر آن مصروف است که در زمان دولت ابدی الاتصال، آثار خیر و احسان در میان طبقات انام انتشار یافته، عموم رعایا و برایا در کمال فراغت و رفاهیت اوقات گذرانیده از روی امیدواری تمام در ازدید دعاگویی دوام دولت ابد مقرون افزایند لهذا در این وقت بنابر کمال توجه خاطر به رفاه حال مردم تسوج از ابتدا ی پیچی ئیل مقرری محترفه و کوزه فروشی قصبه مذکور که ابواب جمع اوست به تخفیف مقرر و تصدیق کرده ثواب آن را به لرواح مقدسه حضرات چهارده معصوم صلوات الله علیهم اجمعین هدیه نمودم و مستوفیان کرام دیوان، رقم این عطیه اعلی را در دفاتر خود ثبت و مرقوم گردانیده،از حمع اخراج نموده، از تیول باطل دانند، عمال و متصدیان مهمات دیوانی الکاء مذکور حب المسطور مقرر دانسته یک دینار و یک مزبار به هیچ وجه من الوجوه به علت مال وجوهات و اخراجات و غیره و به هر اسم و رسم که باشد بر اصناف مذکور در این، حواله نکنند.
قر تحرر چهاردهم رجب قوی ئیل فی سنه 989))

مشخصات عمومی بنا
نام کنونی بنا : مسجد جامع تسوج
نام قبلی بنا : مسجد جامع تسوج
موقعیت بنا:آذر بایجان شرقی- شبستر-تسوج-خیابان 9 دی- میدان شهر داری-مسجد جامع تسوج

شماره ثبت ملی : 781 در تاریخ 01/01/1347
نوع مالکیت قبلی : وقفی
نوع مالکیت کنونی : وقفی
نوع کاربری قبلی : مذهبی -زیارتی
نوع کاربری کنونی : مذهبی -زیارتی مسجد
مساحت کلی بنا : 5100
مساحت زیربنا := 33*33=1155
تعداد طبقات : 1 طبقه با یک زیر زمین در قسمت میانی مسجد
مصالح :آجر وسنگ و گچ

شرح مختصری از تاریخچه بنا :
بر پیشانی مدخل این مسجد فرمانی از سلطان محمد خدا بنده صفوی نصب گردیده که با خط ثلث برجسته بر روی سنگ فلفلی یک پارچه ای نقر شده که متعلق به سال 989هجری قمری است.مسجد دارای حیاط کوچکی است که دو در ورودی دارد.دو چنار عظیم در مقابل دو منار بدون کلاهک مسجد سر به آسمان کشیده .قسمت جنوبی حیاط منتهی به بنای مسجد می شود.مسجد 24ستون دارد.چهار ستون جنوبی آجری و بقیه سنگی ودارای پایه و سر ستون مقرنس سنگی هستند.که سی و پنچ گنبد آجری روی آنها قرار گرفته است. طاق ها شیوه ایلخانی دارند.بنای مسجد چند بار تعمیرو مرمت شده است.که یک بار در سال 1252ه ق به امر محمد شاه قاجار مرمت اساسی گردید.و آخرین بار در سال 1379هجری شمسی و با همکاری میراث فرهنگی استان انجام گرفته است. مسجد دارای زیر زمین در قسمت جنوبی دارد.که سه قبر پیدا شده است.هم اکنون نیز در حال مرمت می باشد.

مشخصات فنی و تشریح پلان :
ورودی اصلی مسجد در ابعاد 2*3می باشد که توسط 12 عد پله به حیاط اصلی می رسد یعنی حیاط حدود 4/2متر پایین تر از تراز کوچه می باشد.چهار دور مسجد را حیاط احاطه کرده است. در گوشه شمال غربی وضو خانه قرار دارد در جلوی مسجد حوض آب قرار گرفته است..دیوار غریی از جنس اجر که به کوچه منتهی می شود.بقیه دیوار ها به خانه های مسکونی و تجاری منتهی می شود.
خود مسجد که در ابعاد 33*35می باشد دارای 24عدد می باشد که چهار تای جنوبی آجری ، و بقیه از جنس سنگ می باشند. و دارای 36گنبد دارد که 7تای آنها از نوع و بقیه از نوع هستند.با استناد به گفته ها ی هئیت امنای مسجد و اسناد موجود سمت شمالی مسجد قدیمیتر از سمت جنوبی مسجد می باشد. مسجد دارای دو مناره در طرفین ورودی اصلی مسجد می باشد،که دارای قطری در حدود 6/2متر و ارتفاع مناره ها80/12متر می باشد.مسجد از کف حیاط 80سانتی متر بالا تر می باشد.مسجد دارای 22 عدد پنجره می باشد.دو ورودی دارد که در اصلی در در سمت شمال بنا می باشد.اما در دومی در در دیوار غربی می باشد که احتمال می رود بعدا برای ورود و خروج زنان به مسجد ساخته شده باشد.
در قسمتا میانی مسجد زیرزمینی در ابعاد 4*6 می باشد که با 8 پله حدود30سانتی متری به همکف راه دارد در این قسمت مسجد 3 قبر پیدا شده است. اما هنوز هویت آنها مشخص نشده است.ارای یک پنجره در ابعاد50 *50 سانتی متری می باشد.دیوار های با سنک و خاک ساخته شده است .اما سقف که بعد در مرمت 1379با استفاده از گچ و آجر به صورت قوسی ساخته شده است.