مسجد علی اصفهان

این مسجد با استناد به کتیبه تاریخ¬دار آن در اوایل قرن16م (929-523) در ضلع جنوبی میدان کهنه ساخته شد. نقشه حیاط مسجد و چهار ایوان آن بر طبق استانداردهای ایرانی هستند گرچه تالار گنبدی شکل آن از نمونه¬های اولیه نشأت گرفته است.

مسجد علی، این مسجد با استناد به کتیبه تاریخ دار آن در اوایل قرن16م (929-523) در ضلع جنوبی میدان کهنه ساخته شد. (Hillenbrand, pp. 764-65; Honarfar, 1965, pp. 369-79; Babaie, 2003, pp. 32-33; Mehrabadi, pp. 712-16) این مسجد در مکان یک مسجد تخریب شده دوران سلجوقی ساخته شد. عملیات ساختمان مسجد بوسیله میرزا کمال الدین شاه حسین، که یک معمار باتجربه و بالیاقتی بود در زمان سلطنت شاه اسماعیل اول انجام پذیرفت. او قبلا بدستور وزارت قزلباشان دورمیش خان شاملو زیاتگاه و بنای هارون الولایت را ساخته بود. و نام خود را نیز بعنوان امضا بر بالای طاق ورودی حک کرده بود. (Honarfar, 1965, 361) این امضا بر روی طاق مسجد در واقع به معنای شروع دوران جدید از ساخت مساجد چهار ایوانی بود.

مشابه آن در آرامگاه خانوادگی شاه اسماعیل صفوی با ذکر نام پیامبر حضرت محمد (ص) دیده می شود. (Honarfar,1965, p. 372; Babaie,2003, p.35; Mehrabadi, pp. 713-14) البته در مورد دوم به طور قابل توجهی باشدت کمتر در هر دوجهت بصری و نمادی می بینیم، که یادآور تکنیک های سلجوقی در تزئینات بوسیله بکار بردن اسما مقدسه در زوایای هندسی با خط کوفی بر روی کاشی های لعابدار و بی لعاب است. گروهی از این قبیل تزئینات بیشتر شامل نام ائمه دوازده گانه می باشند که شاه اسماعیل ارادت خاص خود را نسبت به آنها اعلام داشته است. در یک کتیبه دیگری نیز به حضرت علی (ع) بعنوان فاتح خیبر اشاره شده است که دلبستگی صفویان به امام علی را که دروازه معرفت وسرچشمه حقانیت خاندان است، را تصریح می کند. (Hillenbrand, p. 765; Babaie, 2003, p. 35)

نقشه حیاط مسجد و چهار ایوان آن بر طبق استانداردهای ایرانی هستند گرچه تالار گنبدی شکل آن از نمونه های اولیه نشأت گرفته است.این فضا شامل محراب و تالار اصلی نماز می باشد. دو سیستمی که یکی از گذشته نشأت گرفته و دیگری توسعه آینده را از پیش نشان می دهد در این قسمت غیرعادی با هم تلفیق گردیده اند. ورودی قوس های چندگانه در دو طبقه اطراف جایگاه مقدس وجود دارد که که یادآور ساختار مسجد کبود در تبریز می باشد. گذار از دیوارهای تالار به گنبد مدور به واسطه طاسچه های بزرگ آسان شده است. با چنین معماری، مکان های گنبدی شکل رو به توسعه و پیشرفت پیش بینی می شود که راه حل تبدیل و تغییر شکل از حالت مربعی و چهارگوش به حالت مدور به طور فوق العاده ای رخ دهد، همانگونه که این تحول در اوایل قرن هفدهم در مسجد شیخ لطف الله اصفهان به چشم می خورد