عدم مطالعات کارشناسی پروژه های شهرسازی، عامل اصلی آسیب های اجتماعی و زیست محیطی

انتشار اخبار تاسف بار در زمینه شهرسازی های شهرهای سراسر ایران هر روز بیشتر از قبل افزایش می یابد. ایراد و انتقادات جدی به نحوه مکانیابی و اجرا و ساخت مسکن مهر، بی توجهی به گسل ها و لایه های زمین شناسی، در جریان ایجاد شهرکهای مسکونی جدید از جمله مهمترین عواملی هستند که نگرانی ها دامن می زنند.

اصولا و منطقا زمانی که تعدادی واحد مسکونی ارزان قیمت توسط دولتی ساخته می شود تا در اختیار شهروندان قرار بگیرد، در واقع نوعی جشن ملی در آن سرزمین برپا می گردد. یا زمانی که به دلیل افزایش جمعیت یا افزایش مهاجرت به مقصد مشخصی یک یا چند شهرک مسکونی یا اصطلاحا خوابگاهی ساخته می شود، همه مردم اعم از کارشناسان و عموم خوشحال هستند که بخشی از مهمترین مشکلات و دغدغه های جامعه مرتفع گردیده است.

اما متاسفانه در ایران عزیز هرگاه که در طی سالیان گذشته مورد مشابه اجرا گردیده است تنها تاثر و تاسف بجای گذاشته است. در تعاریف موجود از برنامه ریزی کاربری اراضی شهری چنین بیان گردیده است :

برنامه ریزی کاربری زمین، به چگونگی استفاده، توزیع و حفاظت اراضی، اطلاق می شود. برنامه ریزی کاربری زمین شهری، ساماندهی مکانی و فضایی فعالیت ها و عملکرد های شهری براساس خواست ها و نیازهای جامعه شهری و هسته اصلی برنامه ریزی شهری است و انواع استفاده از زمین را طبقه بندی و مکانیابی می کند. برنامه ریزی کاربری شهری باید چارچوبی را برای طرح کاربری بهینه زمین بوجود آورد، تا اساس طرح کالبدی و تفصیلی هر بخش شهری مشخص شود. براساس این چارچوب باید از استفاده نامناسب زمین جلوگیری شود و اهداف اقتصادی، اجتماعی، محدودیتهای فیزیکی و سیاست های زیست محیطی رعایت گردد.(زیاری، 1388 : 1)[1]

این مجموعه با فاصله زیادی از شهر و محل تجمع شهری ساخته شده است، دلیل این امر شاید این بوده است که ارزان قیمت تمام شدن واحدها نیازمند تهیه زمین مجانی یا ارزان قیمت برای دولت بود، اما آیا در این فاصله از شهر ساکنان مسکن مهر نیازمند احداث جاده و مسیر ارتباطی نخواهند بود، آیا این بدان معنا نیست که برخی واحد های آموزشی و بهداستی و خدماتی درون شهری که ظرفیت جوابگویی کامل به این تعداد جمعیت را داشتند همچنان در رکود باقی می مانند اما در مقابل لازمست واحدهای جدیدی برای ساکنان در محل مسکن مهر ساخته شود، و آیا تمامی این هزینه های جانبی بیشتر از هزینه زمین در جوار شهر یا درون شهرها نمی باشد؟

در نیمه دوم مرداد ماه خبری در رسانه ها منتشر گردید که در صفحه اخبار روز همین وبسایت نیز بازنشر گردید، تحت عنوان : منتظر فاجعه انسانی در تهران باشید !، این خبر تاسفبار اشاره به چندین معضل جدی داشت که نتنها اغلب مجموعه های مسکن مهر که حتی بسیاری دیگر از شهرک های مسکونی ساخته شده در یکی دو دهه اخیر نیز همانند آنرا دارند. مشکلاتی همانند :

1- عدم مطالعات کارشناسی و برخورداری از نظرات کارشناسان جغرافیا در مکانیابی صحیح شهری

2- عدم مطالعات کارشناسی و برخورداری از نظرات کارشناسان زمین شناسی در مطالعه گسل های زیرین منطقه مورد نظر و لایه نگاری کیفیت خاک و آب های زیرزمینی

3- عدم مطالعات کارشناسی و برخورداری از نظرات کارشناسان محیط زیست جهت برآورد هزینه ها و میزان تخریب محیط زیست در صورت عملیاتی شدن طرح در آن منطقه و چگونی به حداقل رسانیدن آسیب های مذکور.

4- عدم ایجاد زیرساخت های عمومی و اساسی همانند شبکه فاضلاب شهری مدرن، با این توجیه که افزایش دهنده هزینه های ساخت و در نتیجه افزایش دهنده قیمت فروش واحدهای مسکونی خواهد گردید.

فقط در یک نمونه از عدم رعایت موارد فوق نتیجه کار این شده است که اکنون کارشناسان بجای تبریک و خوشحالی از تحویل واحدهای مسکونی به شهروندان، بشدت نگران این باشند که عدم زیرساخت فاضلاب شهری از یکسو و مکان قرار گیری مجموعه و ویژگی های لایه های زمین شناسی آن بهمراه آب های زیرزمینی نیز از سوی دیگر عواملی گردیده اند تا فاضلاب تولید گردیده توسط 800 هزار ساکن این مجموعه طی مدت زمان کوتاه مدت 5 تا 10 سال سلامت و بهداشت کل جمعیت تهران را در معرض خطر قرار دهد.

طنز تلخ ماجرا در اینجاست که از سوی دیگر نیز هر روزه اخباری منتشر می شوند از اینکه تعداد زیاد دیگری نیز از جوانان فارغ التحصیل در رشته های مختلفی همانند : جغرافیا، زمین شناسی، محیط زیست، معماری به بازارکار وارد گردیده اند اما همچنان بیکار می باشند.

بدین ترتیب در یکسو پروژه هایی اجرا می گردد که به اذعان خود مسئولان هیچگونه کار کارشناسی برای انجام آنها عملی نگردیده است و در سوی دیگر نیز کارشناسانی که خوب یا بد بهرحال با هزینه های مملکت تربیت گردیده اند بلا استفاده و بدون کاربرد مفید به حال خود رها شده اند!! سوال اینجاست که اگر قرار است مسئولی در دوران خدمت خویش در دفتر کارش بنشیند و انگشتش را روی نقطه ای در نقشه شهرستان یا استان قرار دهد و بگوید تصمیم دارم در این محل شهرکی جدید احداث نمایم، و همان حجت قطعی عوامل زیرمجموعه می گردد تا کار را آغاز کنند بدون اینکه حتی بخواهند بفهمند که آیا این منطقه روی یک گسل زلزله خطرناک است یا خیر؟ پس این همه جوان کشور برای چه منظوری تحت عنوان کارشناس در رشته های مرتبط دانشگاهها تربیت می گردند؟

همانگونه که در سطور آغازین نوشتار حاضر ذکر گردید جای بسی تاسف است که پروژه های بسیار بزرگی در کشور اجرا گردیده و به سرانجام می رسند اما حاصل آن نه جشن ملی بلکه عزای کارشناسان است. زیرا آسیبها و مضرات عدم مطالعه پیش از اجرا به حدی سنگین است که به تمامی مزایای آن می چربد.

پی نوشت ها : 

[1] منبع مطلب : کتاب برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، تالیف : دکتر کرامت الله زیاری، انتشارات دانشگاه تهران، 1388 : 1