استاندارد سرانه فضای سبز شهری / فیلم

در ابتدا باید توجه داشت که تعیین سرانه فضاي سبز تا حد زیادي بستگی به خصوصیات بیوکلماتیک منطقه و شهر دارد.

تعیین سرانه فضاي سبز تا حد زیادي بستگی به خصوصیات بیوکلماتیک منطقه و شهر دارد. شاخص تعیین شده از سوي محیط زیست سازمان ملل متحد 20 الی 25 متر مربع فضای سبز در شهرها برای هر نفر می باشد. البته گروهی از کارشناسان مستقل در برخی از کشورها رقم متغییر 15 الی 50 متر مربع (یعنی میانگین 30 متر مربع)، را برای این منظور پیشنهاد داده اند. اما در ایران، بر اساس مطالعات و بررسی هاي وزارت مسکن و شهرسازي، سرانه متعارف و قابل قبول فضاي سبز شهري در شهرهاي ایران بین 7 تا 12 متر مربع براي هر نفر تعیین گردیده است. 

تعیین سطح و سرانه کاربري فضاي سبز در ایران، تاکنون عمدتاً بر اساس استانداردهاي مورد استفاده در کشورهاي دیگر بوده است. و همانگونه که پیشتر نیز گفته شد، تعیین سرانه فضاي سبز تا حد زیادي بستگی به خصوصیات بیوکلماتیک منطقه و شهر دارد، بر این مبنا باید گفت سرانه فضاي سبز در یک شهر کویري و یا یک شهر بزرگ مانند تهران نمی تواند شرایطی همانند با یک شهر ساحلی در استان مازندران داشته باشد. به همین دلیل در شهرهاي مختلف کشور نیز این رقم، با توجه به ویژگیهاي متفاوت جغرافیایی و اقلیمی آنها، با اختلافاتی همراه است که میزان آنرا طرحهاي مصوب هر یک از شهرها تعیین می کنند.

در مجموع “آنچه از دیدگاه محیط اجتماعی در ارتباط با فضاي سبز شهري اهمیت دارد، میزان فضاي سبز عمومی است، یعنی فضاي سبزي که رفت و آمد عموم مردم در آنها بدون مانع باشد، یا به تعبیر دیگر فضاي سبز اجتماعی” بنابراین مفهوم سرانه فضاي سبز تنها می تواند براي آن نوع فضاي سبز به کار رود که براي گذران اوقات فراغت ، بازي و تفریح مهیا شده است.

اما واقعیت تلخ که به عینه می توان آنرا لمس نمود اینست که به استثنا شهرهای حاشیه جنوبی دریای خزر در سه استان گیلان، مازندران و گلستان، در سایر شهرهای کشور شهرداری ها عملا نتوانسته اند به رقم تعیین شده جهت سرانه فضای سبز جامه عمل بپوشانند و تقریبا تمامی شهرها دچار فقر فضای سبز می باشد. ضمن اینکه، آنچه که در آمار فضای سبز بسیاری از شهرداری ها اعلام می گردد شامل مساحت قابل توجهی از زمین چمن بدون درخت است و این در حالی است که کارشناسان امر و محققین حوزه های محیط زیست و شهرسازی فضاهای دارای درخت یا حداقل بوته دار را جزو فضای سبز شهری می دانند که چمن نیز بخشی از مجوعه این فضا است نه اینکه خود مستقلا در آمارها سهمی داشته باشد.

مکان یابی فضاي سبز

نکته اي که در خصوص فضاي سبز از اهمیت بالایی برخوردار است، مکان یابی آن می باشد. جین جکوب، منتقد شهرسازي معاصر معتقد است که ” پارك باید در جایی باشد که زندگی در آن موج می زند، جایی که در آن، فرهنگ و فعالیتهاي بازرگانی و مسکونی است. تعدادي از بخشهاي شهري، داراي چنین نقاط کانونی ارزشمندي از زندگی هستند که براي ایجاد پارکهاي محلی یا میادین عمومی، مناسب به نظر می رسند.

بر این اساس مکان یابی فضاي سبز باید از اصولی چون” مرکزیت، سلسه مراتب و دسترسی ” تبعیت کند:

مرکزیت فضاي سبز به این مفهوم است که فضاي سبز حتی المقدور در مرکز محله، ناحیه و یا منطقه شهري مکانیابی شود. همچنین فضاهاي سبز در مقیاسهاي متفاوت اعم از پارکهاي محله اي، منطقه اي و امثال آنها، باید با ساختار کالبدي متناظر خود انطباق داشته باشد، به عنوان مثال پارك منطقه اي در محدوده منطقه پیشنهاد شود.

یکی از معیارهاي دیگر که در مکانیابی فضاي سبز باید به آن توجه شود، معیار” دسترسی” است. به این مفهوم که پارکهاي شهري باید از چهار جهت به شبکه ارتباطی دسترسی داشته باشند تا بدین طریق هم جمعیت بیشتري از آن استفاده کند و هم امکان نظارت اجتماعی و امنیت پارك افزایش یابد  بدین ترتیب امکان بهره برداري دیداري از جلوه هاي زیباي پارك براي رهگذران از چهار جهت فراهم می شود.

معمولاً شهرها از چهار نوع فضاي اصلی پوشیده شده اند و در واقع کل سطح زمین موجود در شهر ها به این فضاها اختصاص یافته است، که عبارتند از: فضاهاي مسکونی، فضاهاي سواره و پیاده، فضاهاي سبز و اماکن ورزشی و سایر فضاهاي خدماتی که به ترتیب و به طور معمول حدود آنها در تراکم هاي متوسط شهري ، 50،25،15،10 درصد سطح زمین می باشد.

علی ایحال ناکامی اکثریت مطلق شهرهای کشور در دستیابی به حد استاندارد سرانه فضای سبز شهر هشداری است که علت بروز برخی معضلات شهری را نیز روشن می سازد. از اینرو لازمست تا هم اعضای شوراهای شهر در برنامه ریزی و سیاست گذاری خود به رفع این نقیصه توجه ویژه ای داشته باشند و هم شهرداران با اهتمام و جدیت بیشتری در تامین فضای سبز شهری اقدام نمایند.