اتوبان کمربندی شاهرگ ارتباطی شبستر – مقاله کوتاهی از رضا صبوری

قرارگیری شبستر در مسیر جاده ابریشم باستانی در میان دشتی وسیع که از جانب شمال محدود به رشته کوه میشو بوده و از سمت جنوبی سواحل دریاچه ارومیه را پیش روی خود دارد، برای شبستر شرایط گذرگاهی استراتژیکی را ایجاد نموده است که در صورت استفاده بهینه می تواند یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار این شهر باشد. خصوصا که شبستر در فی مابین کلانشهر تبریز بعنوان یکی از قطب های مهم تجارت و صنعت ایران و مرز ترکیه بعنوان دروازه تجارت با اروپا واقع گردیده است.

اتوبان کمربندی شاهرگ ارتباطی شبستر

مقدمه

طبیعتا ارتباط تجاری و برخورداری از مسیرهای مناسب تجارتی یکی از اصلی ترین ارکان توسعه هر سرزمینی است. در همین راستا نگاهی به جغرافیای تاریخی شبستر و بررسی مسیرهای ارتباطی دوران گذشته به روشنی نشان می دهد که از دوران بسیار کهن شهرستان شبستر  کنونی و شهر شبستر در مسیر اصلی ترین جاده های تجاری دوران خود یعنی جاده ابریشم و جاده استانبول قرار داشته اند. شرایط روزگار کنونی نیز از این امر مستثنی نیست و همچنان برخورداری از جاده ارتباطی مفید و مناسب یکی از الزامات توسعه پایدار شبستر می باشد، از اینرو در متن حاضر به لزوم احداث اتوبان کمربندی شبستر برای تامین مسیر ارتباطی تجارتی پرداخته شده است.

ضرورت احداث اتوبان کمربندی شبستر

قرارگیری شبستر در مسیر جاده ابریشم باستانی در میان دشتی وسیع که از جانب شمال محدود به رشته کوه میشو بوده و از سمت جنوبی سواحل دریاچه ارومیه را پیش روی خود دارد، برای شبستر شرایط گذرگاهی استراتژیکی را ایجاد نموده است که در صورت استفاده بهینه می تواند یکی از ارکان اصلی توسعه پایدار این شهر باشد. خصوصا که شبستر در فی مابین کلانشهر تبریز بعنوان یکی از قطب های مهم تجارت و صنعت ایران و مرز ترکیه بعنوان دروازه تجارت با اروپا واقع گردیده است.

مزایای توسعه جاده ای در شهرستان شبستر و احداث اتوبان کمربندی شهر شبستر

از لحاظ جغرافیایی دشت شبستر تماما هموار بوده و برخلاف بسیاری از جاده های ارتباطی سایر نقاط کشور که با سختی های شرایط کوهستانی و مصائب گردنه ها و شیب های تند و ضرورت تونل سازی مواجه هستند، در مسیر تبریز به سمت مرز ترکیه از طریق شهرستان شبستر هیچکدام از این محدودیت ها وجود ندارد و براحتی امکان احداث اتوبانی وسیع با جداره ای خدماتی وجود دارد. حتی درجوار اتوبان مزبور می توان یک یا چندین خط ریل قطار مسافرتی و باری را با کمترین هزینه نسبت به سایر مناطق کوهستانی ایران احداث نمود. بدین ترتیب با توجه به ظرفیت های سرزمینی موجود در سطح اراضی شهرستان شبستر لازمست تا مسئولین و متولیان امر با فعلیت بخشیدن به این پتانسیل بالقوه شرایط گذرگاهی شبستر را ارتقا داده و به تبع آن ساکنان این شهرستان را از فواید مادی آن برخوردار گردانند.

بررسی احداث اتوبان کمربندی شبستر

آنچه که امروزه تحت عنوان جاده اصلی و بین المللی از شهر شبستر عبور می کند جاده بزرگراهی است که از سمت صوفیان با ورود به میدان مفاخر در ورودی شرقی شبستر با نام بلوار ولایت و بلوار بسیج امتداد پیدا کرده و از خروجی غربی شبستر به سمت سلماس از شهر خارج می گردد. این جاده اگر چه در دهه های گذشته برای ارتباط تجاری و حمل و نقل ترانزیتی کفایت می کرد اما امروزه با توجه به افزایش خودروهای شخصی، عمومی و ترانزیتی دیگر جوابگوی حجم تردد روزانه نیست. جاده مزبور از یک طرف به دلیل توسعه شبستر در اراضی جنوبی، هم اکنون مسیری در داخل بافت شهری محسوب می گردد که مخاطرات تصادفات و همچنین انواع آلودگی های صوتی و زیست محیطی را برای ساکنان باعث می شود و از طرف دیگر امکان هرگونه اجرای طرح توسعه و تعریض فضای جاده به دلیل ساخت و سازهای قابل توجه دهه های اخیر به دلیل هزینه های کلان عملا غیرممکن می باشد. بنابراین برای اینکه شبستر همچنان از ظرفیت تاریخی خود بعنوان گذرگاه استراتژیک تجاری – ترانزیتی برخوردار باشد، لازمست تا جاده دیگری در قالب اتوبان کمربندی در حاشیه جنوبی شهر داشته باشد. اتوبان مذکور می بایست با چشم انداز طولانی مدت ضمن رعایت عرض قابل توجه امکان جداره سازی جهت ارائه خدمات متنوع گذرگاهی را داشته باشد و حتی خط آهن مکمل نیز برای آن پیش بینی گردد.

آسانترین راه احداث اتوبان مورد ذکر می توانست احیای جاده استانبول قدیمی در جنوب شبستر باشد، اما عدم داشتن چشم انداز و برنامه ریزی جهت حفظ مسیر تجاری – ترانزیتی برای شبستر توسط متولیان امر در سالهای پیشین باعث گردید بدون در نظر گرفتن نیاز به احداث چنین جاده ای در جنوب شبستر بصورت پی در پی پروژه های شهری اجرا گردد. احداث ساختمانهای مسکن مهر، شهرک زعفرانیه و پروژه گسترده مسکن ملی از جمله پروژه هایی بودند که تنها فضای دارای امکان احداث اتوبان کمربندی شبستر را بشدت محدود کرده اند و در صورت تداوم این نوع گسترش شهری عملا نه تنها محدوده شهری بلکه حتی حریم شهر شبستر نیز مسدود گردیده و تنها محل باقیمانده برای احداث جاده مزبور به سمت جنوبی تر رانده شده و در اراضی باغات شمالی شهر وایقان خواهد بود که این امر نیز تبعاتی دارد. زیرا از یک جنبه نیازمند تخریب گسترده باغات آباد خواهد بود که طبیعتا مورد تایید هیچ ارگان متولی همانند جهاد کشاورزی و محیط زیست و حتی شهروندان عادی نمی باشد و از طرف دیگر تجربه نشان داده است که اتوبان های کمربندی شهرها باید از منطقه مسکونی شهر فاصله داشته باشند نه از بدنه خود شهر، به عبارت ساده تر تجربیات احداث جاده های کمربندی در سایر شهرها در سالیان گذشته نشان داد که کمربندی های دارای فاصله زیاد از شهرها نه تنها برای آن شهر مفید نبودند بلکه عاملی در جهت متروک نمود آن شهر گردیدند. بنابراین اصولی ترین روش انتخاب مسیر بدین ترتیب است که جاده کمربندی شهری از بافت مسکونی بواسطه فضای سبز و فضاهای تجاری و صنعتی فاصله داشته باشد تا بافت مسکونی از انواع آسیب های آلودگی ها زیست محیطی آن محفوظ بمانند اما در عین حال مماس بر لبه جداره بافت شهری با بدنه واحدهای تجاری و صنعتی و رستورانی و تعمیرگاهی قرار گیرد تا هم ترانزیت عبوری از خدمات شهری برخوردار گردد و هم متقابلا فواید مادی اتوبان مذکور نصیب اهالی شهر گردد.

سخن پایانی

با عنایت به مطالب فوق الذکر احداث اتوبان کمربندی شهر شبستر در حاشیه جنوبی شهر یکی از الزامات استراتژیک می باشد که متاسفانه به دلیل عدم برخورداری چشم انداز توسعه در مسئولان سالیان گذشته شهری و شهرستانی و اجرای پروژه هایی در مسیر آسان و اصلی قابل اجرای این طرح، هم اکنون احداث این کمربندی با مصائب و مشکلاتی روبرو است که در صورت تعلل بیشتر و اجرای پروژه های عمرانی شهری در آن مناطق عملا امکان احداث اتوبان کمربندی در تنها نقطه جغرافیایی یعنی اراضی جنوبی شبستر غیرممکن خواهد بود و یا باید کلا این مسئله از هرگونه دستور کاری حذف شود که در آن صورت جاده کنونی (بلوار ولایت – بسیج) تنها مسیر خواهد بود و واقعیت اینست که ظرفیت و کشش ترانزیتی قابل توجهی نخواهد داشت. و یا اینکه مسیر جایگزینی در اراضی بسیار پایینتر و با فاصله زیاد برای آن جستجو نمود که در آن صورت نیز شهر شبستر از گردونه مسیر مبادلات تجاری و ترانزیتی خارج خواهد شد. بنابراین از دیدگاه نگارنده لازمست شورای شهر و شهرداری شبستر بعنوان اولین گروه پیشرو در جهت برنامه ریزی امکان احداث اتوبان کمربندی قدم های نخستین عملی را در این زمینه بردارند و در ادامه سایر نهادهای متولی در زیرمجموعه وزرات راه و وزرات کشور همچون فرمانداری، بخشداری و مسکن شهرسازی با تمام قوا طرح مطالعاتی این پروژه را تا زمان اجرایی گشتن آن حمایت نمایند و پیش از آنکه تمامی مسیرهای موجود مسدود گردد برنامه ریزی نهایی اجرای پروژه تحقق یابد.