تاریخچه طلا

طلا از گذشته‌هاي بسيار دور، به ‌دليل جلاي زيبا، مقاومت بالا در مقابل اكسيداسيون و ديگر عوامل شيميايي، شكل‌پذيري خوب و كميابي، در طول تاريخ مورد توجه بشر بوده و داراي اهميت ويژه‌اي مي‌باشد.

طلا به عنوان مهمترين استاندارد پولي جهان مطرح بوده و بيشترين مورد مصرف آن در ساخت سكه و شمش طلا به عنوان ذخاير پولي بين‌المللي است. اين فلز به علت زيبايي و مقاومت، به صورت زيورآلات و كارهاي هنري نيز استفاده مي‌شود. اين فلز همچنين در ساخت لوازم الكترونيكي دقيق مورد استفاده است به‌طوريكه در آينده رده اول مصرف طلا را به خود اختصاص خواهد داد.

فلز طلا به عنوان يك سرمايه ملي و پشتوانه اقتصادي كشور مطرح مي‌باشد، بنابراين اطلاع رساني در مورد آمار قيمت، توليد، ذخيره و … اين فلز گران‌بها در ايران در مقايسه با ديگر كشورها براي برنامه‌ريزي بهتر در جهت استخراج و استفاده از آن مفيد و حتي ضروري مي‌باشد.

 تاريخچه:
  Gold(طلا) از اسم گوتيك Gult گرفته‌ شده‌است. اين فلز از قديمي‌ترين فلزات شناخته ‌شده است كه مورد استفاده قرارگرفته است، زيرا به سادگي شكل‌پذير مي‌باشد. هندي‌ها اولين بار در كتاب مقدسشان(4000 سال قبل از ميلاد مسيح) به طلا اشاره كرده‌اند. قديمي‌ترين معدن طلا(4000 سال قبل از ميلاد مسيح) در بين‌النهرين، در خاورميانه و مربوط به سومريان بوده‌است. يافته‌ها نشان مي‌دهد بين سال‌هاي2654 تا 2685 قبل از ميلاد در آبيدوس(Abydos) و نگده(Nagada) مصر، زرگري مرسوم بوده‌است. اين زمان به پيش از تاريخ استفاده از نقره برمي‌گردد. در اين زمان استفاده از طلا در جواهرسازي و تزئينات، بجز براي فرعونيان، خانواده آن‌ها، كاهنين و مقامات بلند پايه ممنوع بود. براساس اطلاعات محلي در مصر، طلا براي اولين بار در نيل آبي و معادن خاص گزارش شده كه به سال 2200 قبل از ميلاد برمي‌گردد(O.Medenbach,H.Wilk1986).

 گنجينه‌هاي فوق‌العاده يافت شده در مقبره فرعون توتانخامون(TutanKhamun) كه در سال 1350 قبل از ميلاد مسيح دفن شده، شاهدي بر استانداردهاي بالاي زرگري در مصر است. تابوت او شامل 110 كيلوگرم طلاي ناب است كه چهره وي بر روي آن با دست كنده‌كاري و تزئين شده است. صدها سال بعد در تمدن اينكاها(Incas)، طلا ارتباط تنگاتنگي با پرستش خدا داشت؛ چنانكه معبدي براي خورشيد، بنام كوري‌كانچا(Coricancha) در كوزكو(Cuzco) بنا نهاده شد كه پايتخت اينكاها در قرن14 شد. سقف كاه‌گلي آن داراي رشته‌هايي از طلا و روي آن سرشار از تزئينات و سرير زرين بود(O.Medenbach,H.Wilk1986).
   در يونان باستان سكه‌هاي طلا در سده‌هاي هفتم و هشتم پيش از ميلاد رايج بوده است و در ارمنستان استفاده از سكه‌هاي طلا در سده اول پيش از ميلاد شروع شد.

گيرشمن در كتاب “ايران از آغاز تا اسلام” يادآور مي‌شود كه در دوره هخامنشي در ناحيه كرمان، طلا و نقره استخراج مي‌شده و اولين سكه طلا به نام “داريك” در همين دوره ضرب شده است. باستان‌شناسان عقيده دارند كه طلا در ايران از هزاره سوم قبل از ميلاد مورد استفاده قرار مي‌گرفته است.
   در زبان اوستا به طلا، “زره‌نه” و “زرنه‌اينه” مي‌گفتند. در زبان پارسي باستان كلمه “زرنه” و در زبان پهلوي كلمه “زر” معرف طلا بود. ايرانيان از حروف A.U.R به عنوان نشانه طلا استفاده مي‌كردند كه از كلمه لاتين Aurum به معني طلوع گرفته شده است. اسلاوها، ژرمن‌ها و فنلاندي‌ها از حروف G.Z.O.L به‌عنوان نشانه طلا استفاده مي‌كردند. روس‌ها كلمه Zoloto را براي اين منظور به ‌كار مي‌بردند. در علم كيمياگري، خورشيد نشانه طلا بود و در علم شيمي Au معرف طلا مي‌باشد(ش.محمدلي، فصلنامه علمي، فني، اقتصادي و خبري وزارت معادن و فلزات شماره 55-57).

 طلا را در خان نشين‌هاي آسياي ميانه از شن هاي طلا دار در كرانه رودخانه يا از كنگلومراهاي سنگهاي طلا دار بدست مي آوردند كه از قلوه سنگهاي صيقل شده و قطعات سنگهاي گرانيت، دياباز، كوارتز و جز اينها تشكيل شده است و سيمان آن رسي-ماسه اي يا رس است. طلاكاران از كلنگ و چنگك آهني و دسته چوبي براي كندن قلوه سنگها، ملاقه از شاخ بز كوهي براي ريختن شنها، تشت چوبي، چرخ براي پلاس كه بر روي آن شستشو انجام مي گيرد، ظرف براي آب از كدو، چوب يا به شكل كلاه پوستي، چوب دستي براي ريختن قلوه سنگها از روي پلاس كه آب نديده باشد. كلنگي كه با آن شن ها را مي كندند و بر روي طبق مي ريختند. طبق چوبي يا ظرف كوچك چوبي به شكل بيضي براي شستشوي نهايي طلا استفاده مي كردند. طلا را در كوشكك يعني قوطي نسبتا” كوچك چوبي بشكل مربع بدون در مي ريختند. گاهي نيز كوشكك را جايگزين انتهاي شاخ حيوانات، بطول 6 تا 7 سانتي متر مي كردند. اغلب كوشكك را از بالا با پارچه تميزي مي بستند. براي شستشو از ابزارهاي مخصوصي استفاده مي كردند يعني واشگرد. بسته به اينكه طلا از چه چيزي استخراج شده باشد – ماسه هاي طلا دار يا آواري ها يا كنگلومرا – روش گرفتن طلا عوض مي شد. از آواري ها طلا بدست مي آمد در حاليكه شن را در فنجان‌هاي چوبي بر روي پوست گوسفند يا نمد مي شستند.

در فصل بهار، زماني كه آب رودخانه پائين مي رفت و قابل عبور ميشد، در خان نشينهاي بخارا اهالي محلي براي كار روانه مي شدند و با خود طبق چوبي بلندي را مي بردند. در حاليكه وارد آب مي شدند، با فنجان از كف رودخانه شن بر‌مي داشتند و در رودخانه يا در ساحل شروع به شستشوي طلا مي‌كردند و طبق را مي‌چرخاندند تا شن طلا دار در يك طرف جمع شود. اين روش بسيار خسته كننده بود، زيرا براي آن وقت زيادي صرف مي شد و طلا حتي در صورت كار بسيار سخت، تماما” شسته نمي شد.
   در آمودريا و واخش نهرهاي كوچكي درست مي كردند كه از آن آب از سراشيب مي گذشت، شن وارد نهر مي شد و بر روي پوست گوسفند كه مستقيما” زير جريان آب گذاشته بود مي ريخت. طلا هاي باقيمانده در پوست را بعدا” جدا مي كردند. در واخش براي اينكه طلا را جدا كنند، آب را وارد سطح شيبدار مي كردند، ‌شن بتدريج شسته مي شد و قطعات سنگين طلا بوسيله دست جدا مي‌شد.
   در برخي از مناطق در رودخانه چيچيك و در باختر پامير در كف رودخانه ها در جايي كه طلا فراوان بود فرش يا پوست گوسفند با پرزهاي بلند را در آب بر عكس جريان آب مي انداختند. آنها را براي مدتي در رودخانه مي گذاشتند و سپس از آب بيرون مي آوردند، خشك مي كردند، سپس طلا را از ان جدا مي‌كردند. گاهي نيز پوست گوسفند را در ساحل در شيب ملايمي مي انداختند و آب را مستقيما” از رودخانه با شن بيرون مي كشيدند و بر روي پوست مي ريختند. در رودخانه بارتانگ شن طلادار را در آب بر روي پوست گوسفند با نمد مي شستند.
   در درواز براي گرفتن طلا از كيسه هاي چرمي – تور سوك استفاده مي كردند. آنها را از پوست گوسفند درست مي كردند. ابن خيك چرمي را با طناب بسته و بداخل رودخانه مي انداختند. خيك از شن و گل طلا دار پر مي شد، آنرا بيرون آورده، طلا را جدا مي كردند.

  تاریخچه معادن طلاي ايران

طلا فلزي گرانبها است که در زبان هاي فارسي به زر، فرانسه به OR ، انگليسي به GOLD ، آلماني به GOLD ، ايتاليايي به ORO و عربي به ذهب معروف است.زر از جمله فلزاتي است که از زمان هاي باستان مورد استفاده ي بشر قرار گرفته است. احتمال مي رود در ابتدا ريزه هاي براق آن در کنار رودخانه ها جلب توجه او را کرده باشد.دانشمندان عقيده دارند که تاکنون از پوسته ي زمين قريب 95000 تن طلا استخراج شده که اين مقدار از يک ميليونيم حجم موجود در پوسته ي زمين، کمتر است(ذخيره ي طلاي پوسته ي زمين را پانصد ميليونيم درصد برآورد کرده اند) تنها در آب اقيانوس ها قريب يک ميليارد تن طلا وجود دارد. البته همه ي طلاي موجود در پوسته ي زمين قابل بهره برداري نيست. در ايران گيرشمن، در کتاب ايران از آغاز تا اسلام مي نويسد:در دوره ي مادها از معادن طلاي اطراف همدان بهره برداري مي شده است.
   ويل دورانت در جلد اول کتاب مشرق زمين گاهواره ي تمدن از گفتار G.HAUART نقل مي کند:
   در کوره هايي که اين قوم (مادها) براي سکونت خود انتخاب کرده بودند مس، آهن، طلا، نقره، سنگ مرمر و سنگ هاي گرانبها به دست آوردند.از گفتار استرابون جغرافي نويس يوناني نقل شده که در ايران، طلا، نقره، مس،آهن،سرب و زرنيخ استخراج مي شده و بيشتر از ناحيه ي کرمان به دست مي آمده است.
   در دوره ي ساسانيان نمايندگان چين که بين سال هاي 455 و 531 ميلادي به دربار ايران رفت و آمد داشته اند مي نويسند:
   در تيسفون پايتخت ساساني محصولات طبيعي عبارتست از طلا، نقره، مرجان، عنبر، مرواريد و اشياء زجاجي- بلور، آهن، مس، شنگرف و جيوه بود…
   باستان شناسان عقيده دارند که در ايران طلا از هزاره ي سوم قبل از ميلاد مورد استفاده قرار گرفته و از آن اشياء زينتي درست مي کرده اند.قسمتي ازاين اشياء در حفريات باستان شناسي به دست آمده است. و در جاي ديگر مي نويسد:
   در ايران معادن طلا و نقره هم يافت مي شود که در قديم در آنها کار مي کرده اند. شاه عباس هم خواست آنها را استخراج کند اما چون خرجش بيشتر از دخلش بود از آن منصرف شد.

 شاردن، از معادن طلاي نزديک تبريز نام مي برد و مي نويسد مدت مديدي است که استخراج آن موقوف شده است چون معلوم شد که عايدات حاصله تکافوي مخارجش را نمي کند.
   در دوره ي قاجاريه و مخصوصا در زمان اميرکبير اقداماتي براي بهره برداري از معادن طلا به عمل آمد. از معدن طلاي موته واقع در نزديک لنجان ( البته نزديک دليجان صحيح است و احتمالا مولف نام شهر را اشتباها نوشته باشد) در اين دوره بهره برداري شده است.
   پس از مشروطيت، امتياز معدن طلاي آستانه (اراک) در رود ازنا، به اشخاص واگذار شد( درسال 1328 ه . ق ) ولي نتيجه اي از آن به دست نيامد. دمرگان هم در گزارش ماموريت علمي در ايران درباره ي طلا مي نويسد:
   در ايران طلا به طور طبيعي کم است، در بعضي از رودخانه هاي کردستان، خراسان و قره داغي نزديک ارس يافت مي شود ولي درباره ي بهره برداري از آنها چيزي ننوشته است.
   معادن طلاي قديمي
   از نظر قدمت، قديمي ترين معدن طلايي که اسم آن در تواريخ و گزارش ها آمده ، معدن سيستان است و پس از آن بيشتر نويسندگان از معدن کوه زر دامغان ياد کرده اند. ابودلف سياح عرب که در زمان سامانيان در ايران سياحت کرده از معدن طلاي شيز(تخت سليمان نزديک تکاب) ياد کرده و مي نويسد طلاي آنجا سه قسم است. يک قسم به نام قومسي ( شايد طلاي معدن کوه زردامغان باشد) و آن عبارت از خاک طلا است که بر آن آب مي ريزند و پس از شستشوي خاک، طلاي آن مانند گرد باقي مي ماند. اين طلا با جيوه ترکيب مي شود و رنگ آن سرخ روشن و سنگين و نرم و چکش خور مي باشد و رنگ آن در آتش استقامت دارد. قسم ديگر شهربي نام دارد و تکه هاي آن از يک گندم تا ده مثقال يافت مي شود رنگ آن تند و ثابت است ولي جنس آن کمي خشک مي باشد.
   قسم ديگر سجابذي است که رنگ آن سفيد و هنگام محک سرخ مي شود. ( مخلوط با مس بوده است) و در جاي ديگر از طلاي همدان گفتگو کرده و مي نويسد به علت اينکه زغال در آنجا کمياب است هزينه ي به دست آوردن طلا زياد و بهره برداري صرف نمي کند. بعدا از معدن طلاي مازندران به نام کوه خشم ياد مي کند.