مسجد شیخ لطف الله

این مسجد شامل یک تالار با سقف گنبدی شکل است که تمام استانداردهای نمای چهار ایوانی و مناره در این مسجد رعایت شده است و به خاطر این است که این مسجد بیشتر برای آیین¬های رسمی سلطنتی طراحی شده است.

مسجد شیخ لطف الله، در مقابل کاخ عالی قاپو در ضلع شرقی میدان نقش جهان ساخته شده است، این مسجد مقارن با حیات شیخ لطف الله، (1032 قمری/ 1623 میلادی) پدر زن شاه عباس بزرگ و یکی از پزشکان مذهبی آن زمان بوده است. (Blair and Bloom, pp. 185-90; Honarfar, 1965, pp. 404-5) این مسجد شامل یک تالار با سقف گنبدی شکل است که تمام استانداردهای نمای چهار ایوانی و مناره در این مسجد رعایت شده است و به خاطر این است که این مسجد بیشتر برای آیین های رسمی سلطنتی طراحی شده است.

این مسجد نزدیک به 2500 متر مربع می¬باشد که از این رو توسط شاه عباس تبدیل به مسجد پادشاهی شد، عملیات ساختمانی آن در 1011 قمری مقارن با 1602 میلادی آغاز گردید و در 19-1618/1028 ساخت آن کامل شد. کتیبه این مکان توسط علیرضا عباسی خطاط آن دوره نگاشته شد. به دلیل این که مسجد سلطنتی در خارج از کاخ در میدان عالی قاپو واقع شده است این مسجد را به عنوان مکانی برای مراسم خصوصی سلطنتی تبدیل کرده بود. (Honarfar, 1965, pp. 402, 407-10) شاه عباس و طراحان شهری و مشاورانش از این مسجد به عنوان مسیر عمومی رفت و آمد خانواده های درباری بهره جستند تا پارسایی و پرهیزگاری سلطنت و شاه را به نمایش بگذارند. ترکیب کاخ عالی قاپو و مسجد شیخ لطف الله، نماد ارزش و مشروعیت دنیوی و اخروی سلطان بزرگ بوده است. نمای سردری را که علیرضا عباسی طراحی کرده بود به طور صریح نقش این ایدئولوژی را بیان می کند. ترکیب مسجد با اسم شیخ لطف الله اولین قدم برای نشان دادن روحانیت بود ونمود دیگر آن در کاشی حاشیه تالار گنبدی شکل ,جایی که اسم شیخ در آخر شعر عربی نوشته شده و در آن آمده است، می باشد.(Honarfar, 1965, p. 402)

زمان ساخت مسجد شیخ لطف الله همزمان بود با فراگیر شدن مذهب شیعه دوازده امامی در سراسر ایران توسط شاه عباس کبیر، از این رو در تمامی فضاهای دارای تزئین این مسجد احادیث و آیات قرآنی و موارد مطابق با مذهب تشیع بصورت خوشنویسی و تزئینات کاشیکاری به بوفور دیده می شود. حتی بسیاری از اشعار عربی نیز در این تزئینات ذکر گردیده است. دعای 14معصوم به همراه برهان طلب مغفرت شیخ لطف الله برای کسب آخرت نیز از جمله این موارد می باشد. (برگرفته شده بصورت ناشناخته شده برای خوشنویسی بنام باقربنا: (Honarfar, 1965, pp. 413-15 اکثر سرسرای سرپوشیده را به شیخ بهاالدین عاملی نسبت می¬دهند که دارای تزئینات خطاطی و نقاشی روی چوب است.

همانگونه موقعیت مسجد شاه نشان می دهد، نحوه قرارگیری مسجد شیخ لطف الله بصورت مورب در امتداد میدان است. و این مساله نشانگر هماهنگی قرارگیری نمازگذاران با مسیر رواهروهای سرپوشیده مسجد است. برای نمای ورودی و پوشاندن اطراف بر جنوبی مسجد که مسیر دستیابی به شبستان و محراب است این روند همچنان تداوم دارد. بنابراین برای آنکه نمای مسجد بتواند در یک خط میدان قرار بگیرد، نمای آن با تزئینات کاشیکاری هماهنگ پوشش داده شده است: لازم به ذکر است که تمامی تغییرات در قالب مرمت و بازسازی دوران صفوی دارای کتیبه هستند که شاه عباس کبیر، دستور اجرای آنها را داده است.(Honarfar, 1965, p. 402; Babaie, in Elr. P. 499 ) نمای آن نیز به کرار مرمت شده است که در1930 میلادی از طرف گروه مرمتی مورد بازسازی قرار گرفت. این نما همتراز با ورودی راهرو و میدان اطراف بازار ساخته شده و زینت داده شده است از ترکیب سنگ مرمر در نیمه پائین وکاشی هفت رنگ که بصورت تراکم یافته به هم پیوند خورده است. که نقش و نگار آن از نوع گیاهی و گلدار است. و نوارهایی از کتیبه که در قسمت فوقانی محدود شده است. تکنیک استفاده از کاشی هفت رنگ بهمراه نقاشی هایی که در سطح گچکاری انجام داده اند. یا مارپیچ های تزئینی با رنگ سوخته مانند بفور استفاده گردیده است. بنظر می رسد کاشیکاری در انواع مختلف خصوصا هفت رنگ در قرن هفدهم بسیار مورد توجه حاکمان صفوی بوده است. چرا که تقریبا بسیاری از سطوح نماهای بناها در این دوران با این نوع تزئین پوشانیده شده است. و اصفهان به مرکز تولید و انتشار تکنیک کاشیکاری تبدیل گردیده بود.

مسجد شیخ لطف الله از لحاظ تزئینات بخاطر ظرافتی که گنبد مخروطی شکل آن بصورت یکدست سیاهنقاشی شده است و همچنین بیشتر سطوح بیرونی برای با رنگ زرد طلایی (شمسه) پوشش داده شده است و اسلیمی هایی با رنگ آبی را داراست اهمیت بسیار زیادی دارد. همچنین این مسجد در میان تزئینات خود کتیبه های برجسته روی لعاب شیشه ای برخی از کاشی ها دارد که در نوع خود منحصر بفرد هستند. و تمام اینها نشانگر قدرت و مهارت هنرمندان و صنعتگران دوران صفوی در اجرای تزئینات ساختمانی است. مسجد شیخ لطف الله هم در درون فضای گنبد و هم در جبهه بیرونی آن از تزئینات کاشیها بصورت برجسته با رنگ آبی و زرد طلایی و گاها نقش شمسه پوشیده شده است. و در قسمت هایی از گنبد نورگیرهایی برای تهویه فضای داخل گنبد تعبیه شده است. گنبد در وسعت زیادی با گوشواره های کناری که ارتفاع مستقیم و زیادی در هر اشکوب دارند پشتیبانی می شود. همچنین هشت قوس محیطی را ایجاد نموده اند که توسط قاب های فیروزه ای احاطه شده است این قاب ها با تزئینات ترصیعکاری و انواع کتیبه ها و نقوش گیاهی تزئین شده اند. در بالای فضای داخلی و بالای سر نمازگذاران سطح بالکن مانندی ساخته شده که جایگذاری آن بصورت استادانه انجام پذیرفته است. این فضا در قسمت های پایین با سنگ مرمر و در قسمت های فوقانی با کاشیکاری تزئین گردیده است. همچنین فضاهایی نیز برای جلوس خانواده سلطنتی بصورت اتاقهای منفرد تعبیه شده است